Jongeren zijn het erover eens:
pakkans is erg klein
Waarom nemen jongeren zonder rijbewijs deel aan het verkeer en wat zijn de belangrijkste motieven hiervoor? Antwoorden op deze vraag staan in een onderzoek waarin jongeren zijn gevraagd naar hun motieven. TeamAlert is de afzender.
Jaarlijks worden rond 15.000 rijbewijzen ingevorderd. Hoeveel er van hen gewoon doorrijden, is niet bekend, maar het zal niet ophouden bij enkele tientallen. Daarnaast zijn er ongetwijfeld ook duizenden Nederlanders die nog nooit een rijbewijs hebben gehaald, maar die wel gewoon achter het stuur stappen. Uit gegevens van de SWOV (opgemaakt in 2010) blijkt dat van alle duizend bestuurders er tussen de vier en twintig rijden terwijl hun rijbewijs is ingevorderd. Dat zijn grote aantallen en ook aantallen om je zorgen over te maken.
TeamAlert
Tot voor kort is nog nooit onderzoek gedaan naar de motieven van al die mensen om zonder rijbewijs toch te gaan autorijden. Maar TeamAlert, een stichting die zich bezighoudt met jongeren en verkeer in alle gradaties, heeft onlangs met een aantal van deze vooral jongeren gepraat en daar komt een groot aantal opvallende conclusies uit.
Motieven
Allereerst zijn er drie belangrijke motieven om zonder rijbewijs aan het verkeer deel te nemen. Het eerste motief is het gevoel van noodzaak. Jongeren maken een inschatting of het noodzakelijk is om zonder rijbewijs de weg op te gaan. Deze noodzaak verschilt per persoon, maar wat wel duidelijk wordt is dat de meeste jongeren proberen het rijden zonder rijbewijs zoveel mogelijk te beperken.
Jongeren pleiten voor goedkopere rijlessen die op jongere leeftijd gestart moeten kunnen worden
Rijvaardigheden up-to-date
Een ander gedeelte van de jongeren rijdt zonder rijbewijs om hun rijvaardigheden up-to-date te houden. Aangezien het rijbewijs voor jongeren vaak duur is en veel tijd kost, vinden zij het zonde om veel extra rijlessen te moeten inplannen, zeker in tijden dat het langer duurt voordat zij rijexamen kunnen doen. In combinatie met onbegrip voor de coronamaatregelen zijn er jongeren die hierdoor zonder rijbewijs de weg op gaan.
Als laatste is er een kleine groep jongeren die zonder rijbewijs rijdt, omdat zij het leuk vinden om te doen. De belangrijkste reden hiervoor is dat zij op zoek zijn naar spanning en dat het hen vrijheid geeft. Jongeren kiezen een reden die zijzelf gegrond vinden om zonder rijbewijs gaan rijden. Deze reden komt voort uit een gevoel van noodzaak, het bijhouden van rijvaardigheden of het opzoeken van plezier of spanning.
Risico's
Ook is gevraagd welke risico’s deze jongeren ervaren in het verkeer. Het blijkt dat jongeren autorijden zonder rijbewijs gevaarlijker vinden dan scooter rijden zonder rijbewijs, vooral omdat in hun ogen de mogelijke gevolgen ernstiger zijn bij een auto-ongeluk. Behalve ongelukken noemen jongeren nog een aantal gevolgen van het rijden zonder rijbewijs. Ten eerste bestaat het risico op een boete of straf wanneer je gepakt wordt zonder rijbewijs. Met name extra sancties boven op een boete schrikt af. Verder bestaat het risico dat iemand zelf of andere bestuurders fysiek letsel oplopen na een ongeluk.
Schade veroorzaken
Als laatste bestaat het risico op schade veroorzaken. Dit vinden jongeren vooral een probleem wanneer dit gebeurt bij vervoersmiddelen die van anderen zijn. Aangezien jongeren vaak zelf nog geen auto hebben, rijden ze in andermans voertuigen. Hierdoor proberen zij zo voorzichtig mogelijk te rijden.
De manier waarop deze drie risico’s worden ingeschat, verschilt per persoon. Er zijn vier verschillende groepen jongeren die zonder rijbewijs rijden of hebben gereden. Jongeren zonder rijbewijs, jongeren die ondertussen wel een rijbewijs hebben en jongeren waarvan het rijbewijs is ingenomen. Opvallend is dat jongeren zonder rijbewijs de drie bovengenoemde risico’s een stuk lager inschatten dan jongeren met een rijbewijs. Jongeren zonder rijbewijs zeggen de risico’s voor henzelf zoveel mogelijk te verkleinen.
Cirkelredenering
Hier zit een cirkelredenering in verstopt. Jongeren vinden hun eigen gedrag in principe wel gevaarlijk, maar compenseren dat door de risico’s te verkleinen. Door de risico’s klein te houden, laten zij aan zichzelf zien dat die manier van rijden goed werkt, waardoor het risico in hun ogen verdwijnt. Daardoor werkt het alleen maar motiverend om het vaker te doen, waardoor de risico’s verdwijnen. Jongeren geven namelijk aan dat het steeds normaler wordt om zonder rijbewijs aan het verkeer deel te nemen. Na een tijdje speelt de politie en het krijgen van een mogelijke boete steeds minder een rol. Het gebied waarin wordt gereden wordt dan steeds groter. Hoe vaker jongeren aan zichzelf laten zien dat het goed gaat, hoe vaker zij het gedrag laten zien.
Stuk gevaarlijker
Jongeren die ondertussen wel een rijbewijs hebben, zien in dat hun gedrag voorheen een stuk gevaarlijker was dan dat zij toen inzagen. Zij vinden dat zij pas echt hebben leren rijden, nadat zij hun rijbewijs hebben behaald. Achteraf zien zij in dat zij toentertijd veel risico liepen en weinig idee hadden, wat ze precies moesten doen in het verkeer. Op dat moment zagen zij de risico’s nog niet in.
Het contrast tussen jongeren met en jongeren zonder rijbewijs is vrij groot. Waar jongeren zonder rijbewijs zeggen dat zij heel voorzichtig rijden, zeggen jongeren met een rijbewijs dat zij ‘vroeger’ helemaal niet bezig waren met ander verkeer.
Goedgepraat
Over jongeren waarvan het rijbewijs is afgepakt, wordt het gedrag ook goedgepraat. De mening is dat jongeren hebben aangetoond te kunnen rijden, door ooit het rijbewijs te halen. Als het rijbewijs wordt afgenomen, vinden jongeren dat iemand niet opeens zijn rijvaardigheid daarmee ook kwijt is. Dat het rijbewijs wordt afgenomen omdat iemand grove fouten heeft getoond, wordt in deze redenatie niet meegenomen.
2toDrive
Als laatste is er de groep jongeren die aan 2toDrive hebben meegedaan. Zij geven aan zonder begeleider te hebben gereden. Deze groep zou in staat moeten zijn om de risico’s van rijden zonder rijbewijs in te zien, maar het lijkt erop dat zij dit nog niet helemaal doen. Mogelijk komt dit door een gebrek aan ervaring in het verkeer.
Pakkans erg klein
Waar alle groepen het over eens zijn is dat de pakkans over het algemeen erg klein is. Hierdoor wordt het risico om gepakt te worden ook laag ingeschat. Wanneer jongeren gepakt wordt, is dit een van de consequenties waarmee zij bereid zijn te leven. Jongeren maken meestal bewust de keuze om te gaan rijden en houden zoveel mogelijk rekening met de omstandigheden. Wanneer het onverhoopt toch mis zou gaan, zeggen jongeren alle gevolgen te accepteren. Wat jongeren echter lijken te vergeten is dat andere verkeersdeelnemers ook invloed hebben op de verkeersveiligheid. Jongeren gaan uit van hun eigen rijvaardigheden, zonder daarbij rekening te houden met het gedrag van ander verkeer.
Sociale omgeving
De sociale omgeving heeft volgens jongeren vrij weinig invloed op hun gedrag. Jongeren maken zelf de keuze om zonder rijbewijs te rijden en wat anderen daarvan vinden, speelt voor hen een kleine rol. Jongeren gaan uit van hun eigen verantwoordelijkheid en hoewel ze niet verwachten dat de omgeving dat respecteert of goedkeurt, verwachten ze wel dat het wordt geaccepteerd. Bij eventuele goedkeuring van het gedrag wordt de omgeving wel betrokken. Bij eventuele afkeuring niet. Waar jongeren het meest rekening mee houden is schade rijden met de spullen van anderen. Aangezien jongeren zonder rijbewijs vaak nog niet hun eigen vervoersmiddel hebben, rijden zij met voertuigen van ouders of vrienden. Jongeren doen er alles aan om schade hiermee te voorkomen, omdat dit veel schuldgevoel zou opleveren.
Verzwegen
Wat hierbij nog opvalt, is dat rijden in de auto van ouders vaak nog wordt verzwegen en jongeren uitgaan van hun eigen rijvaardigheid en zo erop vertrouwen geen schade te veroorzaken. Dit verschilt met de werkgever. Hier zouden jongeren het wel vertellen wanneer ze geen rijbewijs hebben en met een bedrijfsauto moeten rijden. Mogelijk verschilt dit omdat de consequenties groter zijn bij een werkgever. Daar kunnen jongeren ontslagen worden, waar de consequenties bij ouders vaak minder groot zijn voor hun gevoel.
Oplossingen
Een aantal jongeren pleit ervoor dat er op een andere manier gekeken wordt naar het rijbewijs als instrument. Zo vinden deze jongeren dat er te veel controle bestaat op het wel of niet bezitten van een rijbewijs in plaats van te kijken naar gevaarlijk rijgedrag. Deze jongeren vinden dat veilig rijden belangrijker is dan het wel of niet hebben van een rijbewijs en vinden de controle op het hebben van het rijbewijs strenger dan de controle op veilig rijden. Belangrijk hierbij is dat dit gaat om jongeren die veel kilometers rijden zonder rijbewijs en dit ook dit op drukkere, openbare wegen.
Onrechtvaardig
Om dit punt te versterken zeggen jongeren dat het rijbewijs geen bewijs is dat iemand goed en veilig kan rijden, slechts dat iemand eenmalig heeft laten zien geen fouten te maken. Voor jongeren die veel vertrouwen hebben in hun eigen rijvaardigheid voelt het onrechtvaardig dat zij worden afgerekend op het niet hebben van een rijbewijs, terwijl zij vinden dat er veel mensen met een rijbewijs minder veilig rijden dan zijzelf. Het rijbewijs willen zij dat ook met name halen, zodat zij geen kans lopen op boetes wanneer zij gecontroleerd worden. Voor de verkeersveiligheid vinden zij dit minder relevant. Wanneer de focus meer zou liggen op Onderzoek rijden zonder rijbewijs 2021 - Stichting TeamAlert 25 verkeersveiligheid in plaats van rijervaring, zouden zij meer open staan om sneller het rijbewijs te halen en minder zonder rijbewijs de weg op te gaan.
Rijles zou goedkoper moeten
Jongeren hebben verschillende meningen over de huidige regelgeving over onder andere het rijbewijs, rijlessen en mogelijke consequenties. Volgens jongeren draagt de regelgeving in bepaalde mate bij aan het probleem rijden zonder rijbewijs. Zo zijn jongeren van mening dat de wachtrijen van rijexamens verkort moet worden, zodat jongeren minder snel de weg op gaan om hun rijvaardigheid zelf op peil te houden. Daarnaast pleiten zij voor goedkopere rijlessen die op jongere leeftijd gestart moeten kunnen worden. Hierdoor kunnen jongeren op eerdere leeftijd ervaren hoe belangrijk het is om rijlessen te nemen.
Verkeerde focus
Verder zijn jongeren van mening dat de focus te veel ligt op het rijbewijs en minder op de kwaliteit van rijden. Een aantal jongeren is van mening dat het rijbewijs op zichzelf geen goede graadmeter is voor rijkwaliteit en verkeersveiligheid. Zij vinden het dan ook oneerlijk dat de focus daar zo op ligt. Wanneer dit zou veranderen zou voor hen de noodzaak om het rijbewijs te halen groter zijn. De jongeren die via 2toDrive hun rijbewijs hebben gehaald zijn niet goed geïnformeerd en denken dat zij langer beginnend bestuurder zijn dan jongeren die op de reguliere manier hun rijbewijs hebben gehaald. Dit onbegrip leidt tot frustratie. Wanneer zij dit wel zouden zijn, betekent dit niet direct dat zij wel weer met een begeleider gaan rijden, maar draagt wel bij aan het begrip van deze jongeren.
Bereid boete te betalen
De meeste jongeren zijn bereid een boete te betalen wanneer zij betrapt worden. Echter verandert de zaak wanneer consequenties zwaarder worden. Met het oog op zwaardere consequenties probeert een deel van de jongeren zo min mogelijk zonder rijbewijs te rijden. Een ander deel zegt dat het niet uitmaakt, aangezien zij toch al geen rijbewijs hebben en wel rijden. Als laatste denken jongeren dat de beste manier om rijden zonder rijbewijs te voorkomen is door ervaring op te doen. Dit kan volgens hen zowel in het echt als via trainingen. Door (op jongere leeftijd) ervaring op te doen en daardoor te ervaren wat risico’s zijn in het verkeer, verwachten jongeren dat zij het belang van een rijbewijs beter inzien
Bron: Onderzoek rijden zonder rijbewijs 2021 - Stichting TeamAlert
