De rotonde staat in de beklaagdenbank
'Rotonde slachtoffer eigen succes'
Voor rijschoolhouders is de rotonde al jarenlang een gegeven. Maar enige tijd terug stond de rotonde opeens in de beklaagdenbank, want de wildgroei aan verschillende soorten schept verwarring. Terecht?
Een vlottere doorstroming, veiliger en nog goed voor het milieu ook; dit is wat een rotonde bijdraagt aan het verkeer en de natuur. De Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) zegt er dit over: "Rotondes zijn veiliger dan kruispunten omdat ze het aantal potentiële conflicten tussen verkeersdeelnemers terugbrengen en de verkeerssnelheid verlagen. Vervanging van een kruispunt door een rotonde zou het aantal ernstige slachtoffers op het betreffende kruispunt met 46 procent doen afnemen. De doorstroming van het verkeer is op rotondes meestal beter dan op kruispunten, en de uitstoot van gassen en het lawaai nemen af, zeker vergeleken met kruispunten met verkeerslichten. Wel moet rekening gehouden worden met een groter ruimtebeslag."
Meningen zijn verdeeld
Over de veiligheid voor het verkeer zijn de meningen overigens verdeeld. Uit onderzoek van verkeersbureau VIA in opdracht van RTL Nieuws in 2018 bleek dat rotondes vaak wel, maar niet altijd veiliger zijn dan klassieke kruispunten. ‘Ze verschijnen in allerlei soorten en maten, met elk eigen verkeersregels. Dat zorgt niet alleen voor onverwachte en onoverzichtelijke situaties, maar leidt ook tot onnodig veel ongevallen’, luidde een van de conclusies.
Traffic circle
'De wirwar van regels leidt tot onduidelijkheid en ergernis bij weggebruikers, en irritatie in het verkeer is een zeer gevaarlijke emotie'
Volgens de website autovandaag.nl ging het klassieke ‘verkeersplein’ als grote variant aan de rotonde vooraf, 'naar goed voorbeeld van de ’traffic circle’ in Amerika'. In 1939 werd volgens deze website het eerste verkeersplein in Nederland op knooppunt Oudenrijn in gebruik genomen.
Prins Bernardplein
Dit klopt niet, of althans niet helemaal. In 1939 werd namelijk ook de eerste binnenstedelijke rotonde in Nederland in gebruik genomen: het Prins Bernhardplein bij het Amstelstation in Amsterdam. In de jaren vijftig, zestig en zeventig kwamen daar meer verkeerspleinen en rotondes bij. In die jaren werd in sommige contreien een rotonde overigens ook een circuit genoemd. Het bekendste en tegelijk ook meest beruchte verkeersplein was de megarotonde bij Joure die in 1973 in gebruik werd genomen. Deze rotonde was voor mening automobilist een echte angstgegner, aangezien alle verkeer die de rotonde op kwam voorrang had in plaats van dat het verkeer op de rotonde zelf voorrang heeft. Dit verkeersplein is inmiddels passé.
Voorrang
Inmiddels is er meer duidelijkheid: op nagenoeg alle rotondes in Nederland heeft het autoverkeer voorrang. Wel zijn er veel rotondes waar de situatie rond het fietsverkeer onduidelijk is. Zo is er al jarenlang discussie over de vraag of het veiliger is voor (brom)fietsers als ze voorrang hebben op een rotonde met vrijliggende fietspaden of juist niet. "Rotondes met (brom)fietsers 'in de voorrang' blijken onveiliger te zijn, maar vanwege mobiliteitsargumenten hebben (brom)fietsers op rotondes binnen de bebouwde kom meestal toch voorrang", zegt de SWOV daarover.
Opmars
Volgens de SWOV begon de rotonde in Nederland aan het begin van de jaren negentig aan een opmars. In 2010 waren er volgens het Nationaal Wegenbestand ongeveer 3.900 volwaardige rotondes in Nederland, waarvan ongeveer 1.900 met een diameter tussen de 20 en 30 meter. Rotondes met die diameter zijn gewoonlijk enkelstrooks. Ongeveer driekwart van de 3.900 rotondes ligt op gemeentelijke wegen.
Inmiddels zijn er meerdere soorten rotondes, waarbij er de volgende indeling is:
Traditionele rotonde. Een rotonde met vaak meerdere rijstroken, zonder een voorrangsregeling die met borden of verkeerslichten is aangegeven. Verkeer van rechts heeft dus voorrang. Deze rotondes zijn er nagenoeg niet meer.
Voorrangsrotonde. Bij een voorrangsrotonde moet het verkeer dat de rotonde op rijdt voorrang verlenen aan het verkeer op de rotonde. Dit staat aangegeven met bord B6 en/of haaientanden. Een voorrangsrotonde heeft één of meer rijstroken. Een voorrangsrotonde met één rijstrook wordt een minirotonde genoemd.
Minirotonde. Een minirotonde heeft maar één rijstrook, al dan niet met vrijliggend fietspad. Op deze rotondes heeft het verkeer op de rotonde voorrang, wat met verkeerstekens wordt aangegeven. De wegbeheerder kan kiezen of fietsers op de rotonde ook voorrang hebben.
Turborotonde. De turborotonde is een speciaal vormgegeven tweestrooksrotonde, waar men al voor het oprijden van de rotonde de juiste rijstrook dient te kiezen, zodat er op de rotonde geen weef- en snijconflicten meer voorkomen. De eerste turborotonde is geopend begin 2000 op de IJsselmondse Randweg in Barendrecht. De bedenker is Bertus Fortuijn van de provincie Zuid-Holland.
Bypass. Soms wordt voor rechts afslaand verkeer een zogenaamde bypass toegepast: een aparte rijstrook langs de rotonde die zich na de rotonde weer bij de weg voegt. Hierdoor hoeven rechts afslaande voertuigen de rotonde zelf niet te nemen.
Voorrangsplein. Het voorrangsplein of voorrangspleintje is een kruispuntinrichting dat kenmerken heeft van een voorrangskruispunt en tevens van een rotonde. Het voorrangsplein is voortgekomen uit het LARGAS-wegontwerp in Hilversum.
Verwarring
Het zijn alles bij elkaar veel soorten en maten en dat schept steeds meer verwarring, zo betoogde verkeerspsycholoog Gerard Tertoolen onlangs in het AD. "In zekere zin is de rotonde het slachtoffer van zijn eigen succes'', zegt hij onder meer. Hij doelt daarbij op het feit dat het lijkt of elke kruising een rotonde wordt. "In principe is de rotonde een geniale uitvinding, maar op dit moment lijkt het een trend om overal zo'n ding neer te leggen. Voor je gevoel rijd je soms om de honderd meter over een rotonde en het lastige is dat ze allemaal van elkaar kunnen verschillen. Heb je één of meerdere rijstroken, is de rotonde rond of ovaal, rijden de fietsers op of náást de rotonde, en hoe zit het met de voorrangsregels? Die zijn vreemd genoeg niet overal hetzelfde.''
Wirwar
"De wirwar van regels leidt tot onduidelijkheid en ergernis bij weggebruikers, en irritatie in het verkeer is een zeer gevaarlijke emotie. Dat kan ervoor zorgen dat mensen agressiever of juist achtelozer gaan rijden, met alle gevolgen van dien. Er zijn veel elementen van invloed op de veiligheid rond rotondes, maar vanuit de gedragswetenschappen kunnen we stellen dat het eenvoudiger en eenduidiger maken van de regels de verkeersveiligheid ten goede komt.’’
Richting aangeven
Niet alleen de manier van rijden en weven op de rotonde, maar ook het richting aangeven is een dingetje. De één zet zijn richtingaanwijzer aan op het moment dat de rotonde wordt genaderd en zij of hij weet dat de eerste of derde afslag wordt genomen, terwijl anderen hun richtingaanwijzer alleen aanzetten op het moment dat ze de rotonde verlaten. De regel is dat je alleen bij het vertalen van de rotonde je verplicht bent rechts richting aan te geven. Als we ons daar nou aan zouden houden, dan zou dat al veel uitmaken. Maar als zelfs de ANWB schrijft 'Je ziet ook automobilisten, als ze een rotonde oprijden, richting aangeven naar links. Oftewel, ze nemen de rotonde driekwart. Dat is géén wettelijke eis, maar het maakt wel duidelijk wat de bestuurder van plan is', dan is de ruimte voor discussie in elk geval duidelijk.