Agressie in verkeer lijkt niet te beteugelen
De agressie in het verkeer lijkt hand over hand toe te nemen: het lontje wordt steeds korter. En zelfs nu het vanwege corona minder druk op de weg is, heb je agressieve automobilisten. Aan de hand van een feitenrelaas van de SWOV stellen en beantwoorden we een aantal vragen.
Wat is riskant verkeersgedrag?
Riskant verkeersgedrag is gedrag dat de verkeersveiligheid negatief beïnvloedt, zoals rijden onder invloed van alcohol, drugs of geneesmiddelen, overschrijding van de snelheidslimiet, onaangepaste snelheden, rijden terwijl men zeer vermoeid of afgeleid is, roodlichtnegatie en het niet of verkeerd gebruiken van beveiligingsmiddelen (motor- of bromfietshelm, gordel).
Wat is agressief verkeersgedrag?
Een specifieke vorm van riskant gedrag in het verkeer is agressief verkeersgedrag. Dat is erop gericht een andere weggebruiker opzettelijk fysiek of emotioneel schade toe te brengen, bijvoorbeeld bumperkleven, excessief toeteren, knipperen met de lichten, roepen en/of obscene gebaren maken.
Waar komt agressief verkeersgedrag uit voort?
Bepaalde persoonlijkheidseigenschappen hangen samen met een grotere neiging tot riskant of agressief rijgedrag
Agressief verkeersgedrag komt vaak voort uit ongeduld, ergernis, vijandigheid en/of haast en gaat vaak samen met de emotie boosheid. Mensen die in het algemeen geneigd zijn snel boos te worden, vertonen ook vaker agressief gedrag in het verkeer. Een andere vorm van riskant verkeersgedrag is het herhaaldelijk begaan van overtredingen door zogenoemde veelplegers. Volgens de ‘recidiveregeling Veelplegers’ gaat het om mensen die binnen twee jaar drie keer een ernstige verkeersovertreding begaan. Ook het veelvuldig plegen van kleine overtredingen is relevant, want dit blijkt gepaard te gaan met een grotere ongevalsbetrokkenheid.
Hoe vaak komt agressief verkeersgedrag voor?
Er is geen officiële registratie van de frequentie van verkeersagressie, noch van het aantal verkeersslachtoffers dat daaruit voortkomt. Wel zijn er resultaten van enquêtes. De CBS Veiligheidsmonitor is een terugkerende grootschalige bevolkingsenquête onder 135.000 personen van 15 jaar en ouder, waarin ook gevraagd wordt naar het voorkomen van agressief verkeersgedrag in de woonbuurt. In 2019 antwoordde 29,3% dat agressief verkeersgedrag weleens voorkomt in de eigen buurt en 6,3% dat men veel overlast ervaart van agressief verkeersgedrag in de eigen buurt. In 2017 waren deze percentages vrijwel hetzelfde (respectievelijk 29,6% en 6,2%). Volgens een online-enquête onder ruim 25.000 leden van het EenVandaag Opiniepanel is in 2019 één op de acht automobilisten naar eigen zeggen weleens betrokken geweest bij een ‘verkeersruzie’. De helft (52%) van die ruzies leidde tot een gevaarlijke situatie op de weg, zoals automobilisten die elkaar abrupt laten remmen in druk verkeer, het bewust van de weg (proberen te) rijden, of op straat vechten. In dezelfde enquête rapporteerde meer dan een kwart (27%) van de fietsers weleens betrokken te zijn geweest bij een verkeersruzie.
Hoeveel veelplegers oftewel verkeershufters zijn er?
Over het aantal veelplegers van ernstige verkeersovertredingen is in Nederland weinig bekend. Er worden in Nederland geen cijfers uitgebracht over jaarlijkse aantallen weggebruikers die onder de recidiveregeling Veelplegers of andere recidiveregelingen vallen.
Hoe is het gedrag in het verkeer op basis van het type weggebruiker?
Bij automobilisten zijn naar eigen zeggen het overschrijden van de snelheidslimiet en het handheld smartphonegebruik achter het stuur veelvuldige overtredingen. Maar ook motorrijders en brom- en snorfietsers noemen het overschrijden van de snelheidslimiet als een overtreding die zij veelvuldig begaan. Fietsers maken zich naar eigen zeggen vooral schuldig aan verkeersovertredingen zoals handheld smartphonegebruik of rijden met (mogelijk) meer alcohol op dan wettelijk is toegestaan. Het rijden onder invloed van alcohol bleek ook daadwerkelijk een veelvoorkomende overtreding bij fietsers: in de steden Groningen en Den Haag was op uitgaansavonden 42% van de geteste fietsers wettelijk gezien onder invloed van alcohol.
Alle typen weggebruikers vertonen dus weleens riskant gedrag en er zijn geen objectieve gegevens dat sommige typen dat vaker doen dan andere. Wel zijn er aanwijzingen dat mensen geneigd zijn verkeersdeelnemers die (op dat moment) een andere verkeersrol vervullen dan zijzelf, negatief of als ‘asociaal’ te stereotyperen.
Gedragen sommige weggebruikers zich gemiddeld genomen asocialer dan anderen?
Uit onderzoek blijkt dat jongeren en mannen vaker riskant verkeersgedrag vertonen dan ouderen en vrouwen. Dit geldt ook als we specifiek kijken naar agressief verkeersgedrag en naar veelplegers. Riskant en agressief verkeersgedrag wordt versterkt door specifieke persoonlijkheidseigenschappen (onder andere spanningsbehoefte en neiging tot boosheid).
Over verschillende typen van riskant verkeersgedrag – snelheid, telefoongebruik, negeren gordeldraagplicht, rijden onder invloed van alcohol, drugs of rijgevaarlijke medicijnen, rijden terwijl men vermoeid is – blijkt uit een zelfrapportage-onderzoek dat jongeren vaker dit riskante gedrag vertonen dan oudere automobilisten, en mannen vaker dan vrouwen. Maar de verschillen tussen de jongste en oudste leeftijdsgroepen (18-24; 25-34 versus 55-64; 65+) zijn aanzienlijk groter dan de verschillen tussen de seksen.
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat agressief verkeersgedrag afneemt naarmate men ouder wordt en vaker voorkomt bij mannen dan vrouwen. Het verschil tussen weggebruikers die riskant gedrag vertonen en agressieve bestuurders is dat de laatste groep ook vaak in andere situaties dan in het verkeer agressief is.
Verder blijkt uit onderzoek dat bepaalde persoonlijkheidseigenschappen samenhangen met een grotere neiging tot riskant of agressief rijgedrag Het gaat om personen met een neiging tot boosheid, een sensatiebehoefte, een neiging tot impulsiviteit, een laag niveau van zorgvuldigheid of een narcistische persoonlijkheid.
Hoe zit het met de handhaving?
Via heldere wetgeving en gerichte verkeershandhaving kunnen snelheidsovertredingen, rijden onder invloed van alcohol of drugs, rijden door rood licht, fietsen zonder licht enzovoort, aantoonbaar verminderd worden, zo leert onderzoek.
Roekeloos rijgedrag en rijden onder invloed worden sinds 2020 zwaarder gestraft. Wegpiraten kunnen sindsdien hard aangepakt worden, met celstraffen oplopend tot zes jaar. De maximale straf voor gevaarlijk rijden is omhoog gegaan van twee naar zes maanden celstraf, ook als er geen sprake is van letsel of schade; als er sprake is van zeer gevaarlijk rijgedrag dan kunnen de straffen oplopen tot twee jaar celstraf.