Een rijbewijs is nog steeds nodig, misschien wel meer dan ooit
Zelfrijdende auto is er nog steeds niet en komt er voorlopig ook niet
2020 was een jaar waarin er veel gebeurde, er veel ontwikkeld werd, maar veel ook niet. Wat dat laatste betreft valt bijvoorbeeld op dat we heel weinig hebben geschreven en net zomin hebben gelezen over de zelfrijdende auto. Dus is de vraag gerechtvaardigd: hoe staat het daar eigenlijk mee?
Voor sommigen is autorijden een therapeutische bezigheid, een ontsnapping uit de saaie realiteit, en voor anderen is het slechts een noodzakelijk kwaad en zonde van de tijd. Voor de laatste categorie is de zelfrijdende auto een wenkend perspectief, maar we kunnen inmiddels vaststellen dat dat wenken al heel lang gebeurt.
Al bijna 100 jaar
Nieuw is het denken aan een zelfrijdende auto niet. Sterker, er wordt al bijna 100 jaar over gedacht en aan gewerkt. In 1925 bijvoorbeeld reed een op afstand bestuurde Chandler over de straten van New York. Deze 'Phantom Car' werd bestuurd via radiosignalen uit de auto erachter. Hoewel deze auto dus niet echt autonoom reed, kan het wel als een van de voorvaders gezien worden. In de jaren 50 en 60 werd elektronica eindelijk zo klein dat het realistisch werd om aan zelfrijdende auto’s te denken. De Firebirds van General Motors tourden door de Verenigde Staten als gedeelte van de Futurama-expositie, en waren in staat om een vooraf aangebrachte staaldraad in het wegdek te volgen, waardoor de bestuurder kon relaxen.
1980
'Een van de laatste ingrijpende veranderingen bij het examen is de introductie van het navigatiesysteem'
Het duurde tot 1980 voordat een auto geheel zichzelf kon rijden. Mercedes-Benz kreeg het in samenwerking met een Duitse universiteit voor elkaar om een busje geheel uit zichzelf door een lege straat te laten navigeren. In de jaren 90 werd het onderzoek steeds serieuzer, en nam onder andere de Amerikaanse overheid wetten aan die het gebruik van autonome auto’s toestond. In 2010 stuurde Audi een TT-S op een behoorlijk tempo naar de toppen van Pikes Peak en in datzelfde jaar vertrokken 4 autonoom rijdende elektrische busjes van VisLab in Italië naar Shanghai, alwaar ze 100 dagen later aankwamen op de wereldexpositie. In het tweede decennium van deze eeuw ging het opeens snel en kwamen steeds meer automerken, maar ook andere spelers, op de markt (Google) met auto’s die konden rijden zonder dat er een bestuurder aan te pas kwam.
Rijbewijs in 2020 niet meer nodig
In 2015 was er een interessant nieuwsfeit. Het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) bestond 10 jaar en publiceerde ter gelegenheid van dit jubileum een digitaal boekje waarin feiten over de mobiliteitssector en verkeerszaken werden gecheckt. Een daarvan was de dat jaar als feit gedebiteerde stelling 'Rijbewijs is in 2020 niet meer nodig'. Taede Tillema zocht uit of dit waarheid zou kunnen worden.
De autonome auto
Het is hierbij allereerst goed om nog eens stil te staan bij de vraag wat de autonome auto nu precies is? De Society of Automotive Engineers onderscheidt zes niveaus van automatisch rijden, lopend van 'geen automatisering' (niveau 0) tot 'volledig geautomatiseerde' voertuigen (niveau 5). Bij niveau 5 rijdt de auto volautomatisch op alle wegen en in elke situatie. De bestuurder is een passagier geworden en hoeft in geen enkele situatie zelf de controle over te nemen. Dat is zelfs nu niet mogelijk. De tussenliggende niveaus kenmerken zich door een toenemende mate van automatisering. Bij niveau 1 en 2 (bijvoorbeeld adaptive cruise control) houdt de bestuurder zelf de omgeving in de gaten, terwijl vanaf niveau 3 ('conditionele automatisering') de techniek dit overneemt. Als de bestuurder in bepaalde omgevingen, zoals op de snelweg of in een parkeergarage, helemaal niet meer als 'back-up' nodig is, dan wordt gesproken over niveau 4 ('hoge automatisering').
Een strandbal van een steen onderscheiden
Hiddema: “Alleen bij volledige automatisering (niveau 5) zou een traditioneel rijbewijs niet meer nodig zijn. De auto kan dan immers alles zelf. Tegelijkertijd lijkt deze mogelijkheid nog ver weg. Steve Shladover, Amerikaans hoogleraar en internationaal expert op dit vlak, schat in dat het wel tot 2075 (!) kan duren voor dit soort alleskunners in de verkoop gaat. Zo moet de soware, het 'brein van de auto', nog een enorme ontwikkeling doormaken. Er vallen momenteel weliswaar slachtoffers in het verkeer, maar als we dit koppelen aan het aantal uren dat alle bestuurders bij elkaar opgeteld in de auto zitten dan lijkt de mens het als bestuurder niet zo slecht te doen. Shladover komt dan voor de VS bijvoorbeeld op één letselgeval per 64.000 voertuiguren, ofwel zo'n zeven jaar. Ieder slachtoffer is er natuurlijk één te veel, maar computers die een dergelijk veiligheidsniveau kunnen evenaren zijn volgens hem nog ver weg.
Sensoren
Ook op het gebied van de ontwikkeling van sensoren moet nog veel gebeuren. Zij voorzien het brein van de auto van informatie en moeten inschatten welke obstakels al dan niet gevaarlijk zijn. Denk bij voorbeeld aan het herkennen van het verschil tussen een strandbal en een steen of aan het herkennen van gaten in de weg. Het inschatten van die verschillen is erg lastig en vraagt jaren aan ontwikkeling en testen.
Hiddema’s conclusie is dan ook helder: “De komende jaren (waarschijnlijk decennia) blijft een rijbewijs noodzakelijk. Rijschoolhouders kunnen wat dat betreft opgelucht ademhalen.
Wel zou de aard van de rijlessen zeer wel kunnen veranderen. Naast traditionele rijvaardigheidstraining zou het goed en veilig omgaan met zelfrijdende technologie een niet weg te denken onderdeel kunnen gaan vormen van de rijles. Dit kan rijscholen zelfs voordeel opleveren. Denk hierbij aan huidige rijbewijsbezitters die een bijscholingscursus gaan volgen.”
Meerdere soorten rijbewijzen
Voor de goede orde: dit schreef Hiddema in 2015. In de jaren erna is er veel gebeurd en ook veel gezegd over deze ontwikkeling. Zo zei dr. Marjan Hagenzieker, hoogleraar verkeersveiligheid aan de TU Delft en werkzaam bij de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV), in 2016 in Rij-instructie dat het heel wel mogelijk is dat er meerdere soorten rijbewijzen komen. Bijvoorbeeld: BA voor een auto zonder ADAS (rijtaakondersteuningssysteem), BB voor een auto met een beetje ADAS en BC voor een (bijna) zelfrijdende auto.
Rijbewijs heeft zich amper ontwikkeld
Maar dit is nog steeds geen feit. De auto heeft zich met name de laatste jaren stevig ontwikkeld, maar bijvoorbeeld het examen voor het rijbewijs nog amper. Nog steeds volg je rijlessen bij een rijschool en nog steeds moet je je tijdens het examen op een bepaald tijdstip bij het CBR melden, maak je kennis met je examinator, loop je naar buiten waarbij je eerst een nummerplaat op een afstand moet lezen voordat je de auto instapt, om vervolgens in een klein uur het examen af te leggen. Een van de laatste ingrijpende veranderingen is de introductie van het navigatiesysteem.
Voorbereiden op de nieuwe auto
In september 2019 schreef Gijs Kantelberg, directeur van De VerkeersAcademie, na een bezoek aan een congres in de VS dat rijscholen hun leerlingen moeten leren hoe zij een auto op de ouderwetse manier moeten besturen, maar ook moeten voorbereiden op de nieuwe auto. En dat is niet de zelfrijdende auto, maar de meerijdende auto, met aan boord allerlei ADAS.
Met de wetenschap van nu kunnen we vaststellen dat een rijbewijs nog steeds nodig is. Sterker: met al die ADAS is een rijbewijs steeds harder nodig om de auto van nu te kunnen besturen.