Afschaffen automaatcode zit in de pijplijn, maar er zit niet veel schot in de zaak
In Duitsland zou binnen de EU de victorie beginnen: in dit land zou als eerste de automaatcode (Code 78) worden afgeschaft. Zwitserland had weliswaar de primeur, maar dat behoort niet tot de EU. In Duitsland is de afschaffing uitgesteld tot 1 april volgend jaar, maar dan blijft over de vraag hoe het er nu mee staat. Nog belangrijker is de vraag hoe je hier als Nederlandse rijschoolhouder mee moet omgaan. Is de branche in transitie of valt het mee? We hebben een aantal vragen met de antwoorden op een rij gezet.
"De automaatcode is niet meer van deze tijd en moet zo snel mogelijk worden afgeschaft, vinden veel ingewijden in de rijscholenbranche. Dit gaat voorlopig niet gebeuren want de praktijk is dat nog steeds veel meer handgeschakelde auto’s voor het examen opkomen en de automaat is een uitzondering, meent het CBR."
Dit schrijven we nu, maar het citaat staat tussen aanhalingstekens omdat we het al eerder schreven: meer dan twee jaar geleden om precies te zijn. Dat was tijdens het Nationaal Rijschool Congres. Chris Verstappen (uitgever Verjo), Wilbert van Beersum, (rijinstructeursopleiding VRO) en Ernest Alvares (Veronica Verkeersschool) zaten met Harold Bekhuis (manager Rijvaardigheid CBR) in een paneldiscussie waarbij dit onderwerp werd aangesneden.
Voor afschaffen
De eerste drie zitten in het kamp ‘voor afschaffen'. “Vroeger was automaat rijden iets voor oude mensen. Dat imago is aan het verdwijnen. Automaat rijden is ook veiliger, want je hebt beide handen aan het stuur”, stelde Van Beersum. Verstappen en Alvares zijn het volledig met hem eens. Verstappen wees naar de gewijzigde regels per 1 september en hij voorziet dat een schakelauto veel duurder gaat worden dan een automaat: de automaat wordt standaard en een handgeschakelde versnellingsbak koop je er als optie bij als je dat wilt. En voor de eigenzinnige Alvares is een automaat niet eens meer een issue. Bij zijn rijschool is lessen in een elektrische auto standaard en dus is ook de automaat standaard. Volgens hem zakt er in de praktijk ook niemand op verkeerd schakelen.
Geen standpunt
Voor het CBR is het echter wel degelijk een issue. Een issue waar twee jaar geleden nog geen standpunt over werd ingenomen en nu, twee jaar later dus, nog steeds niet. Voor het CBR is het een kwestie van 'de knopen tellen'.
In twee jaar is er dus niet veel bewogen, maar om nou te zeggen dat er niets is veranderd, dat is veel te boud. Twee jaar geleden verschenen er nog veel meer nieuwe handgeschakelde auto’s dan automatisch geschakelde (verhouding 2:1). Bekhuis vertelde dat het CBR niet beslist of de automaatcode wordt geschrapt, maar het ministerie en dat gebeurt op basis van Europese wetgeving. Op een gegeven moment, zei hij, zal er wel een kantelpunt komen dat het ministerie ertoe aanzet om te kijken of de automaatcode nog wel houdbaar is.
Kantelpunt
Kijk je naar de nieuwe auto's, dan is dit jaar dat kantelpunt bereikt. Uit de nieuwste versie van het naslagwerk Mobiliteit in Cijfers Auto’s van BOVAG en RAI Vereniging blijkt namelijk dat vorig jaar bijna 51 procent van de nieuwe personenauto’s was voorzien van een automatische versnellingsbak. In de eerste drie kwartalen van 2020 is dat aandeel al opgelopen naar ruim 53 procent. Vier jaar geleden was het nog zo dat vier van de vijf nieuwe auto's handgeschakeld waren, twee jaar geleden ging het om twee van de drie en nu is het al meer dan de helft. Het gaat dus snel.
Waar is de opmars van de automaat aan te danken?
De opkomst van ‘de automaat’ - inclusief de continu variabele transmissie - hangt enerzijds samen met de groeiende populariteit van hybride en elektrische auto’s. Zo was in 2018 nog 60 procent van de nieuwe personenauto’s handgeschakeld, maar door de grote vraag naar elektrische auto’s in 2019 daalde dat aandeel vorig jaar tot 49 procent. Anderzijds speelt de vraag naar meer comfort en de vergrijzing van de bevolking een rol, getuige de gestage afname van nieuwe, handgeschakelde auto’s sinds 2010.
Zuiniger
Bovendien is een automaat tegenwoordig vaak zuiniger in brandstofverbruik dan een vergelijkbare auto met handbak (dit was voorheen niet zo), waardoor er bij aanschaf minder BPM verschuldigd is. Op veel luxe modellen is een automaat tegenwoordig standaard en een handbak vaak niet eens leverbaar.
Grote verschillen
Per brandstofsoort zijn er grote verschillen. Van de afgeleverde benzineauto’s vorig jaar betrof 36 procent een automaat, van de nieuwe diesels had bijna 3 op de 5 een automatische versnellingsbak en bij LPG-auto’s was dat 95 procent. Slechts 1 op de 20 nieuwe hybrides had in 2019 een ‘handbak’ en vol-elektrische auto’s zijn per definitie een automaat. Vooral het tweede getal, dat van de diesels, is voor de rijscholenbranche interessant, want diesel is nog steeds de populairste brandstof onder rijschoolhouders.
De automaat rukt dus op in de aantallen nieuwe auto's, maar wat is het aandeel automaten in het totale wagenpark?
Van het totale Nederlandse wagenpark van bijna 9 miljoen auto's eind 2019 beschikten er 6.413.446 over een handgeschakelde bak en 1.882.814 over een automaat. Dat is nog geen 5 procent (4,7). Dat aandeel stijgt dus wel gezien de toenemende populariteit van de automaat bij nieuwe auto's, maar dan nog zal het jaren duren voordat er in ons lans meer auto's met een automaat dan met en handgeschakelde bak rijden: de zogeheten uitfasering duurt nog wel even.
Hoe zit het intussen met het aantal automaatexamens bij het CBR?
Ook dat stijgt, maar niet heel snel. Van de ruim 116.000 B-examens die tot nu toe dit jaar zijn afgelegd, vond 3,4 procent (bijna 4.000) plaats in een automaat. In 2015 was dit aandeel 1,7 procent (zie het beeld bij dit artikel). Hier kun je twee conclusies op loslaten. De eerste is: 3,4 procent is nog steeds niet vol. Maar de tweede, en die is zeker zo belangrijk, zo niet belangrijker, dat het aandeel in 5 jaar is verdubbeld.
Nog even terug naar de cijfers van het wagenpark: leuk, afrijden in een automaat, maar als je vervolgens een gebruikte auto koopt of in de auto van je ouders rijdt die geen automaat heeft, dan schiet dat niet op?
Dat is inderdaad een punt. Net zoals het een punt is dat je met een gewoon B-rijbewijs wel in een auto met automaat mag rijden, maar andersom niet. Die code is er namelijk niet voor niets.
Hoe gaan ze in Duitsland organiseren dat je hebt afgereden in een auto met automaat maar dan wilt overstappen naar een handbak?
De kandidaat volgt in dat geval tijdens zijn opleiding bij de rijschool ten minste tien lessen van 45 minuten in een handgeschakeld voertuig. Die training moet volstaan om de vaardigheden en capaciteiten te hebben om handgeschakeld te rijden. Deze bijscholing wordt afgesloten met een examen van ten minste een kwartier dat bij de rijschool wordt afgelegd. De rijschoolhouder toetst dus de kandidaat, die dit meldt bij de Duitse tegenhanger van het CBR. Die ziet er op haar beurt op toe dat hiermee niet wordt 'gerommeld'. Het examen bestaat eruit dat de kandidaat moet aantonen dat hij de hellingproef beheerst, voorrangssituaties herkent en daar adequaat naar handelt en ook 'klimaatvriendelijk' kan rijden, dus dat zij of hij kan schakelen volgens het principe van 'Het nieuwe rijden'.
Mooi dat Duitsland hiermee begint, maar is er verder al beweging binnen de EU en/of binnen het Nederlandse ministerie?
Nee. We hebben iemand die goed de weg weet binnen de EU gevraagd of hij iets binnen de EU kan vinden over een voorstel of dat er verslagen zijn van vergaderingen waarbij wordt gesproken over afschaffing van de automaatcode. Dat is niet het geval. En om die reden heeft het weinig zijn om bij het ministerie te gaan snuffelen, want dat hanteert anders dan in Duitsland de stelregel dat de EU leidend is. Het heeft in elk geval geen prioriteit binnen Den Haag, ook niet bij de politieke partijen. VVD-Kamerlid Remco Dijkstra is de enige die er actief mee aan de gang is geweest, maar dat is ook alweer geruime tijd geleden. Op vragen van hem antwoordde Van Nieuwenhuize overigens: "De Europese rijbewijsrichtlijn geeft geen mogelijkheid om af te wijken van de verplichting om een automaatcode op het rijbewijs wanneer het examen is afgelegd in een auto met automaat."
Is er dan helemaal geen beweging?
Jawel, toch wel, al zal niemand verkouden worden van de wind die erdoor ontstaat. Die is er namelijk nauwelijks. Minister Van Nieuwenhuizen van IenW liet begin dit jaar weten dat zij belang hecht aan een verdere vergroening en innovatie binnen de rijschoolbranche. Maar dat zijn alleen maar woorden, want zoals gezegd: de Europese regels zijn leidend. Bovendien werkt corona ook in dit geval niet mee. Eind maart zou er een zogeheten rijbewijscomité plaatsvinden waarbij dit onderwerp aan bod zou komen, maar vanwege corona is dat niet doorgegaan.
Aan de andere kant: mei vorig jaar zei Renate Bartelt, afdelingsmanager bij het Duitse ministerie van Verkeer en Waterstaat, bij een bijeenkomst van de Moving Road Safety Association: "Ik heb een mondelinge toezegging van de EU-commissie dat er een proef gaat starten.” Die proef zou nog in 2019 beginnen, maar als met die proef de proef in Duitsland wordt bedoeld, dan is dat in elk geval uitgesteld tot april volgend jaar.
Kortom, duidelijkheid is er (nog) niet, maar de cijfers zijn wel helder dat het onherroepelijk richting automaat gaat. Hoe moet de branche hier nu mee omgaan?
Een branche in transitie, dat is wat de rijschoolsector momenteel is. Op meerdere vlakken trouwens, want ook de ontwikkelingen rond de zogenoemde Advanced Driver Assistance Systems (ADAS) spelen mee. Een van de meest concrete vragen waar een rijschoolhouder zich voor weet gesteld is: Ik ben toe aan een nieuwe lesauto, wat moet ik nu? En die vraag is voor een zzp'er lastiger te beantwoorden dan voor een grotere rijschool. Je ziet momenteel op Facebook steeds vaker vragen voorbijkomen van rijschoolondernemers die het momenteel echt even niet meer weten.
Toch weer handgeschakeld
Gezien het feit dat er nog niets bekend is of in gang is gezet, dat de politieke molens langzaam malen en dat, als ze eenmaal malen, er altijd een lange periode zit tussen besluitvorming en ingaan van een nieuwe maatregel, is het om puur praktische redenen logisch om gewoon weer een handgeschakelde auto aan te schaffen als eenpitter. Heb je meer auto's is de keus lastiger. In die gevallen adviseren we om goed te luisteren naar de klanten, de markt goed af te tasten (en die is echt anders in de grote stad - waar je je soms helemaal kleurenblind schakelt - dan in de provincie) en op basis van een goede afweging een besluit te nemen.
Met automaat
Met veel meer lesauto's ligt het voor de hand om in elk geval een aantal met automaat aan te schaffen. Zoals Paul Wemer, directeur/eigenaar van rijschool Nelen in Amsterdam al heeft gedaan. Hij heeft onlangs drie nieuwe Volkswagen Id.3's (van de 33 personenauto's in totaal) besteld en heeft dat gedaan omdat hij A. erin gelooft dat automaat de toekomst is, B. de gemeente Amsterdam als klant heeft en bij deze gemeente doet duurzaam ondernemen het goed en C. omdat de milieuzones in Amsterdam met ingang van deze maand ook gelden voor personenauto's op diesel. Weliswaar gaat het in het laatste geval om oudere diesels en dat zijn niet de auto's waarin rijscholen in het algemeen en ook Nelen niet in rijden, maar je kunt de uitdagingen beter maar voor zijn. Dat verreweg de meeste personenwagens uiteindelijk automaat zullen zijn, daar is Wemer wel zeker van. "Wat dat betreft hoef je alleen maar te kijken naar de ontwikkelingen op de vrachtwagen: daar is de automaat al jaren de standaard."
Expats
Wat bij hem ook meespeelt is een typisch 'Amsterdams dingetje': het feit dat in de hoofdstad veel expats wonen van wie er heel veel niet beter weten dat een auto een automaat heeft. "Ik heb twee automaten en die zijn de hele dag in gebruik. Nu heb ik nieuwe automaten nodig en omdat ik al zes elektrische bromfietsen heb, vind ik het wel zo goed om nu ook elektrische lesauto's in te zetten."
