'Als de branche niet goed opleidt, zitten wij met lage slagingspercentages'
De benoeming van Alexander Pechtold tot de nieuwe algemeen directeur van het CBR per 1 november vorig jaar sloeg in als een bom. In rijschooltermen: de voormalige D66-coryfee zat in de dode hoek. Inmiddels zijn we ruim acht maanden verder, heeft het CBR een brand in Rijswijk gehad, speelt de coronacrisis tot op de dag van vandaag de organisatie parten en is er nog de achterstand bij de medische beoordeling. Alle aanleiding om eens een stand van zaken op te maken.
Je kunt van alles over Pechtold vinden, maar hij is geen wegduiker. De oud-politicus had na de tropenjaren in Den Haag lekker relaxed kunnen kiezen voor, bijvoorbeeld, een burgemeestersbenoeming, het voorzitterschap van een of ander adviesorgaan of een ander leuke job in de luwte, maar dat deed hij allemaal niet. Integendeel, hij koos voor het oog van de orkaan. Het lijkt haast op zelfkastijding. We gaan even terug naar 6 oktober 2018 toen Pechtold, die bekendstond als een van de beste debaters in het Haagse, bekend had gemaakt het voorzitterschap van de fractie van D66 neer te leggen. Er is eigenlijk maar één vraag relevant: welke afweging heeft hij gemaakt om te kiezen voor het CBR, een organisatie die al maandenlang in brand staat?
“Tot ik stopte in de politiek had ik weinig tijd om na te denken over mijn toekomst, maar ik wilde er ook met een open mind in. Ik had voor mezelf wel één ding helder: dat is dat ik de publieke zaak leuker vind dan het bedrijfsleven. Dan kun je kiezen voor de vertrouwde omgeving en in gesprekken kwam ik erachter dat er op de grens van de publieke zaken en de meer bedrijfsmatige kant ik met mijn ervaring het nodige zou kunnen toevoegen én dat ik er zelf het nodige van zou kunnen leren, onder andere op het gebied van management. Dat laatste vond ik ook belangrijk en met deze bagage kwam ik erbij uit dat een zelfstandig bestuursorgaan (zbo) mogelijk iets zou zijn."
“Op een gegeven moment kwam een headhunter met de vraag of het CBR iets voor me zou zijn. Eerlijk gezegd had ik daar geen goed beeld van. Ik dacht iets met rijbewijzen, maar het blijkt de RDW te zijn die de rijbewijzen uitgeeft. Dus wat ik dacht te weten, stemde ook niet overeen met de feiten. Wat ik natuurlijk wel wist, is dat er sinds 2018 gedoe was met ICT en daar ligt niet mijn expertise. Maar na een paar gesprekken met onder anderen Jan-Jurgen Huizing bleek dat hij zich richt op de bedrijfsvoering en dat er vooral werd gezocht naar iemand die de verbinding legt naar de politiek, naar de branche en ook iemand die het gezicht zou kunnen zijn van de organisatie. En omdat opleiding de basis is voor verkeersveiligheid, gaat mijn onderwijshart daar van kloppen.”
“Bovendien speelde en speelt nog steeds in de politiek de discussie over zbo’s, zoals CBR, UWV en de Belastingdienst en waarom dat nou allemaal zo moeilijk loopt. Dat is een vraag die me triggert en nu kreeg ik de kans om dat aan de andere kant te ervaren en mee te sturen. Lang verhaal kort: de gesprekken werden steeds positiever en dat leidde ertoe dat de raad van toezicht van het CBR me heeft voorgedragen voor de functie.”
Je (Alexander Pechtold heeft graag dat we elkaar bij de voornaam noemen en elkaar tutoyeren-red.) wilde ook iets leren. Wat was dat en heb je al het nodige geleerd?
'Wat het examen betreft, kun je de vraag stellen of de manier waarop dat nu is georganiseerd de ideale poortwachter is om de verkeersveiligheid te bevorderen'
“In dat proces zit ik nog volop, maar omgaan met een CAO, de wijze waarop het CBR is ingericht met vijf divisies en stafafdelingen, is heel anders dan waar ik mee te maken had als burgemeester of minister.”
Heb je inmiddels ook geleerd hoe de branche in elkaar zit?
“Nog lang niet alle finesses, maar ik ben wel meteen letterlijk de branche in gegaan. Ik ben mee gaan rijden met examens, heb gesprekken gevoerd met de brancheorganisaties en met andere stakeholders. Nog zowat elke dag komen er nieuwe vraagstukken bij en ik was er wel snel achter dat het een soort zonnestelsel is met veel vertakkingen, waar CBR een belangrijke planeet in is."
Heb je weleens gedacht: waar ben ik aan begonnen?
“Dat niet, maar dat de problematiek meerkoppig is en nog weerbarstiger is dan ik had aangenomen, daar ben ik wel achtergekomen. Ik ben er in gegaan met de houding: blijkbaar is er alles mis en dan kan het alleen maar meevallen. Dat klopt, er vallen dingen mee en er zijn ook al veel dingen verbeterd. Voorbeelden zijn theorie, rijvaardigheid, dat loopt goed de afgelopen jaren. En de klantenservice. Die is uitgebreid van 50 naar 200 medewerkers en dat heeft er onder andere toe geleid dat wachttijden van bijna een uur aan de telefoon niet meer voorkomen. Daarentegen is rijgeschiktheid echt een moeilijk dossier. In rijgeschiktheid komt veel samen, zoals de externe keuringsartsen, de ICT en ook de ongelooflijke toeloop van mobiele 75-plussers."
"Natuurlijk kun je aan het Centraal Planbureau vragen hoeveel er komen en dat hebben we ook gedaan, maar de uitdagingen van het verfijnde systeem dat we hebben zijn in het verleden wel onderschat. De tijden zijn ook behoorlijk veranderd. Vroeger was het met bijvoorbeeld beginnende dementie einde oefening, lever maar in dat rijbewijs, maar tegenwoordig gaan we daar anders mee om en word je elk jaar gekeurd. Het is veel verfijnder en dat is mooi voor de mensen die het betreft, maar voor de organisatie is dat een enorme uitdaging. Daar komt bij dat er vanwege de problemen opeens een extra vraag kwam naar verlenging van rijbewijzen die pas over een jaar gingen verlopen. En we hebben gemerkt dat er veel ouderen zijn die toch naar hun huisje in Frankrijk willen. 50.000 extra aanvragen, die hadden we verwacht, maar dat we bijna de 200.000 aantikten, gaf problemen. Dat is waar, dat is een geval oorzaak en gevolg. Als je nu roept dat morgen het toiletpapier op is, dan rent iedereen naar de winkel om toiletpapier te kopen. Dat is hoe dat soort dingen gaan.”
Heb je je de afgelopen maanden weleens de kop van Jut gevoeld?
“Niet als persoon, maar op een gegeven moment hoorde ik dat mensen de CBR-paraplu die wij blijkbaar, dat wist ik ook niet, weggeven als relatiegeschenk, niet meer meenamen naar buiten. Daar wilde niemand onder gezien worden. En op een feestje vertellen dat je bij het CBR werkt, was voor veel medewerkers ook niet meer leuk. Ik verzet me daarentegen wél tegen de term 'puinruimen'. Dat suggereert dat het hier een puinhoop was, maar dat was het niet. Er is een probleem bij rijgeschiktheid, maar puinhoop is echt iets anders. We hebben vorig jaar een recordaantal van 1,5 miljoen examens afgenomen, binnen de afgesproken termijnen. Vergis je niet hè: de meeste medewerkers zijn er trots op om hier te werken en staan ergens voor."
"Het aantal medewerkers dat hier 10, 15 jaar of vaak nog langer werkt is enorm hoog en dat is natuurlijk niet voor niets. Het is absoluut waar dat veel mensen hier werken omdat de arbeidsvoorwaarden ook goed zijn, dat zal ik niet ontkennen, maar dat is niet het overheersende gevoel. Het overheersende gevoel is dat men trots is op het vak, van medisch adviseur tot examinator. En als je alleen maar de vraag krijgt: wat is dat voor zooitje bij jullie?, dan knaagt dat aan mensen en dat vreet zich in in de organisatie. Hoe zich dat uit? Bijvoorbeeld door een item in Hart van Nederland bij de herstart, waar een rijschoolhouder iets mag zeggen over het CBR. Er wordt dan niet nagegaan of er sprake is van een individueel geval of van een structureel probleem. De feiten zijn dat de problemen zich voornamelijk voordoen bij één divisie, die van rijgeschiktheid. We wilden tegelijk én een nieuw systeem én een reorganisatie zodat mensen via een automatisch protocol veel sneller de vernieuwing van het rijbewijs kunnen regelen en ja, daar is het misgegaan. Het gaat wel de goede kant op en het gaat nog even duren maar nee, dit is geen organisatie die in verwarring is, zoals menigeen weleens doet voorkomen.”
Heeft de coronacrisis die divisie in de weg gezeten of juist geholpen, bijvoorbeeld omdat er tijd was om daar eens goed naar te kijken?
“Voorop: de coronacrisis heeft ook het CBR zwaar getroffen. 80 procent van de bedrijfsvoering lag stil, klaar. Maar omdat we er meteen voor hebben gezorgd dat medewerkers goed thuis konden werken, kon de afdeling rijgeschiktheid niet alleen doorwerken, maar zelfs betere getallen overleggen. Ondanks het feit dat de externe keuringsartsen natuurlijk ook stillagen. Die nieuwe mix van op kantoor en thuis werken draagt er in ons geval toe bij dat medewerkers een grotere verantwoordelijkheid hebben en tot betere prestaties komen. We zijn er nog niet, maar we zijn wel degelijk bezig met een inhaalslag. Er waren rode cijfers, die kleuren nu oranje en ik zie groen aan de horizon. Toen ik hier kwam was er de verwachting dat eind dit jaar alles op orde zou zijn en ik heb in februari bij Jinek gezegd dat aan het einde van het jaar en waarschijnlijk rond kerst het allemaal een stuk rustiger zou zijn. Voordat alle problemen echt verleden tijd zijn, gaan we nu uit van het eerste kwartaal in 2021, maar aan de buitenkant zal het aan het einde van dit jaar al een stuk rustiger zijn. Weet je dat er tegenwoordig al mensen van wie het rijbewijs moest worden verlengd me mailen met de strekking: ik dacht het bij jullie zo’n zooitje was, maar ik had binnen een week alles geregeld."
Nu vertel je dit tegen mij en dat is ook publiciteit, maar is het niet verstandig om die zegeningen eens te communiceren?
“Ik heb van mijn vader geleerd dat het verstandiger is om anderen dat te laten signaleren. Maar wat ik wél wil, is om bijvoorbeeld eens per kwartaal journalisten uit te nodigen om wat zaken door te nemen. Bevraag me maar, ik vertel het wel. Ik wil echt naar een genormaliseerde verhouding met de buitenwereld, want daar heeft het in het verleden wel aan geschort. Wij zijn ons er hier zeer van bewust dat we een publieke dienstverlener zijn en een monopolist, en dat vergt een grote verantwoordelijkheid over de wijze waarop we dat communiceren. Ik wil dat het CBR niet alleen bij Kassa of Radar voorbijkomt, maar ook bij bijvoorbeeld Jaïr. En ik besef best dat we geen gladiolen krijgen. Dat we hier gewoon ons werk doen, behoeft geen applaus, want dat is wel het eerste dat mensen van ons mogen verwachten. Maar ik wil wel graag laten zien wat het echte probleem en wat beeldvorming is. En het echte probleem, als je het al zo wilt noemen, is dat we uit een moeilijke fase komen, dat we veel werk verstouwen en dat als er maar iets misgaat de klant het meteen merkt. En dat zal met zo’n verfijnd systeem in de toekomst niet anders zijn. Des te meer gadgets er op een auto zitten, des te meer er kapot kunnen gaan en die lijn kun je doortrekken naar het CBR.”
Mooi allemaal, maar de buitenwacht zegt dan: dat is niet ons probleem, los het op en trek dan nog een paar blikken mensen open.
"Dat is gebeurd op de afdeling Klantenservice, maar dat kun je niet eindeloos doen. En artsen zijn niet zomaar beschikbaar. Bovendien, het is wel geld van de burger hè. De tarieven zomaar verdubbelen kan niet, want ons product moet wel benaderbaar blijven.”
Bij Jinek liet je in februari doorschemeren dat je vindt dat de politiek soms te veel verlangt van instellingen als het CBR. Wat kun je daaraan doen?
“De politiek bewust maken van de druk die sommigen vragen bij dit soort organisaties legt. Ik vind gelijktijdig ook dat een zbo heel helder moet zijn: dit kunnen we wel, dat kunnen we niet. Als de minister wil dat we iedereen die slaagt een bloemetje geven, dan zeg ik: dat gaan we niet doen, want we zijn geen bloemist. We zijn een examencentrum en, vind ik, ook een kenniscentrum op het gebied van verkeersveiligheid, en je moet heel goed in de gaten houden waar we nu echt voor zijn. En die kernactiviteiten moeten we op orde hebben.”
Heb je ook weleens gedacht dat het allemaal best meevalt, gezien de enorme aantallen examens en keuringen die hier moeten worden afgenomen?
"Leuk dat je dat vraagt. Niet zo lang geleden had ik een gesprek met premier Rutte en hem vroeg ik of hij een idee had hoeveel mensen hier werken en hoeveel examens hier elk jaar worden afgenomen? Tienduizenden, antwoordde hij. Ja, per week, want het zijn er meer dan anderhalf miljoen per jaar. En hier werken ruim 1600 man.”
Zijn er zaken waarvan je met de wijsheid van nu zegt: misschien had dat anders gemoeten?
“Ik ben niet zo van het terugkijken en bovendien waren dan andere dingen die nu goed zijn gegaan fout gegaan. Maar er zijn hier bepaalde inschattingen gemaakt waarvan we nu weten dat die niet goed waren. Maar dat is geen verwijt aan mijn voorgangers, want die hebben naar eer en geweten gehandeld. Over vijf jaar zal iemand ook wel zeggen: als vijf jaar geleden Pechtold dat en dat had gedaan, hadden we nu niet dat gehad. Maar daar kan ik nu niets mee.”
Aan het begin van het gesprek zei je dat het CBR iemand zocht die onder andere de verbindingsofficier kan zijn naar Den Haag. Scheelt het dat je in Den Haag de weg weet?
“Absoluut. Het is niet zo dat ik even minister Van Nieuwenhuizen kan bellen, maar het is wel zo dat we collega’s van elkaar waren en dat ze twee bankjes verderop zat. Ik ken Laçin, ik ken Dijkstra, Schonis was bij D66 de opvolger van mijn zetel en ik ben wel iemand die mijn mobiel pakt op het moment dat ik denk: hallo, kom op, zo zit het niet. Ik heb de Kamerleden die op dit dossier zitten ook gevraagd of ze tijdens het zomerreces, als ze een dagje over hebben, eens langs willen komen.”
Je hebt laten weten dat je niet blij bent met een gemiddeld slagingspercentage van 50 procent. In onderwijsland is dat ook een belachelijk laag percentage. Heb je voor jezelf een doel dat wel oké is?
“Lastig. Ik kan natuurlijk de normen verlagen, maar daar wordt niemand vrolijk van. Dus moet de opleiding beter. Op die 50 procent ben ik niet trots, maar ik hoop de opleiders ook niet. Als de branche niet goed opleidt, zitten wij met dit soort slagingspercentages. Maar ik heb ook oog voor de uitdagingen van de opleiders. De marges zijn bijvoorbeeld flinterdun. Als zij een mondkapje moeten betalen van een paar dubbeltjes, dan kan dat net het verschil zijn tussen winst of verlies. Wat dat zegt? Dat het een branche is die verbeterd kan worden. Ik weet dat ik me nu begeef op een terrein waar ik niet op mag zitten, maar ik zeg het toch: het initiatief Samen Sterk is echt heel hard nodig. En ik heb het nu gezien bij de crisis: als je niet georganiseerd bent en niet aangesloten bij een brancheorganisatie dan kun je geen vuist maken. Geen vuist bij het CBR, geen vuist bij het ministerie en ook geen vuist bij ondernemersorganisatie VNO-NCW. Er is niemand die je ziet staan.”
“In deze branche wil het woord 'cowboy' nog weleens vallen en zelf heb ik het ook eens gebruikt. Dan zijn er meteen een paar boos, maar het is nu eenmaal een gegeven dat er in deze branche cowboys opereren en de goede opleiders herkennen die en weten precies wie het zijn. En voor geen enkele branche is het leuk dat er collega’s zijn die het niet zo nauw nemen met de regels. Ben je nu echt eerlijk bezig als je meldt dat je voor een laag bedrag 30 rijlessen krijgt en je examen kunt halen? Of moet je eerlijk zeggen hoeveel lessen je echt nodig hebt, daar hoort daarom die en die prijs bij? Ik ben voor het laatste, dat zal duidelijk zijn.”
Wat kan het CBR daaraan bijdragen? Ik vraag dat omdat er vaak wordt gezegd dat het CBR een uitvoeringsinstantie is en niet zelf beleid maakt, niets meer en niets minder.
“Als je als voortgezet onderwijs merkt dat alle leerlingen die van de basisschool komen problemen hebben met d en dt en je constateert dat er blijkbaar iets fout is aan de manier waarop dat wordt aangeleerd, dan mag je dat toch bij de basisschool melden? Dat lijkt mij verstandig, want daarmee start je in elk geval de dialoog. Vervolgens kun je de vraag stellen: waar ligt dat aan? Aan de kwaliteit van sommige opleiders? Nou, benoem dat dan, daar is niets mis mee. Wij publiceren als CBR de slagingspercentages van elke rijschool, dat is een begin. Kijk, ik ben niet de algemeen directeur van de rijscholenbranche. Ik neem in deze slechts waar. Maar ik heb er wel mee te maken, ik benoem wat ik zie en ik wil meedenken en meewerken aan oplossingen. Bij Samen Sterk zijn wij officieel geen deelnemer, want het zou raar zijn als ik een handtekening zet onder een brief met aanbevelingen aan mijn eigen minister. Maar het logo mag worden gebruikt, want ik vind het belangrijk dat wij worden gezien als partner in dit project.”
“Bovendien is het zo dat de politiek wil dat het aantal verkeersslachtoffers daalt. De ambitie is nul verkeersdoden. Of dat haalbaar is, is de vraag, maar zonder goede ambitie bereik je niets. Als je dat als doel stelt, dan moet je teruggaan naar alle componenten die daaraan kunnen bijdragen en dan kom je uiteindelijk ook uit bij het examen en de opleiding. Wat het examen betreft kun je de vraag stellen of de manier waarop dat nu is georganiseerd de ideale poortwachter is om de verkeersveiligheid te bevorderen. En wat de opleiders betreft kun je je afvragen of het goed is dat je, als je gaat googelen op 'rijschool', je via allerlei slimme systemen terechtkomt bij de rijscholen waar je liever niet terecht wilt komen. Daar ligt een taak voor de rijschoolbranche, maar zeker ook voor het CBR. Ik kan in de positie waarin wij zitten toch niet zeggen dat we niks te maken hebben met het voortraject. Wij zijn om die reden ook in gesprek met de politie. Als de politie constateert dat er veel ongevallen worden veroorzaakt door hardrijdende jongeren met het petje achterstevoren, dan hebben wij de oplossing, want wij kunnen sancties opleggen. Dan wil ik niet wegkijken. En terug naar de rijschoolbranche: een rijschoolregister is toch wel het minimale waar je aan moet denken. Alles in dit land wordt geregistreerd, dus waarom dat niet? Misschien is het zo dat de marges in deze sector zo klein zijn dat een bijdrage van een paar tientjes aan een brancheorganisatie te veel gevraagd is, maar het kan ook zo zijn dat de rijschoolhouders niet inzien wat ze voor dat geld krijgen.”
Volgens menigeen ligt er al een systeem klaar dat de kwaliteit al goeddeels kan borgen: Rijopleiding in stappen (RIS). Is dat een goed idee?
“Ik heb van een onderwijsspecialist in mijn fractie gehoord: toetsen zijn foto’s en een docent ziet graag een film van de ontwikkeling. Een toetsingsmoment kan veel boven water halen, maar als het net heel slecht weer is of je hebt ruzie met je partner, dan kun je een probleem hebben. Ga je naar een opleiding in stappen, dan heb je meerdere toetsingsmomenten en ontstaat vanzelf een film. Dus het antwoord is ja: RIS is een prima basis voor de wijze waarop de opleiding gestructureerd zou kunnen worden.”
Iets anders: begrijp je het cynisme dat er onder sommige rijschoolhouders is over de brancheorganisaties?
“Nee. Ik lees ook die reacties op social media en ik ga dan naast de partijen van Samen Sterk staan. Het is ook niet terecht. Kijk nou bijvoorbeeld eens hoe snel de rijschoolhouders die in de problemen kwamen door de coronacrisis hun geld hadden. Dat was niet gelukt zonder dat de brancheorganisaties samen optrokken en daar voor gingen. Je kunt dingen niet bereiken met achtduizend eenlingen, maar alleen met achtduizend samen. Of het een utopie is dat iedereen zich aansluit bij een brancheorganisatie? Ik word nu iets voorzichtiger, maar misschien moet de politiek dan toch eens nadenken over een verplichting. Als je constateert dat de manier waarop het nu gaat leidt tot een aantal verkeersdoden, dan moet je je serieus afvragen wat er bij de bron fout gaat en daar moet je dan iets aan doen. En wat nou, dat kan niet. Met een veiligheidsgordel in de auto is alleen diegene dit hem draagt gebaat, maar toch is er een verplichting. Er is structuur en wetgeving nodig om ons tegen onszelf te beschermen en daar is dit een voorbeeld van. En gelukkig heeft Samen Sterk dit initiatief genomen en gelukkig hebben we een ambitieuze minister. Weet je, dit onderwerp heeft ook niets te maken met links of rechts in de politiek. Iedereen is het erover eens dat de verkeersveiligheid moet worden verbeterd.”
Veel van de kritiek van rijschoolhouders op het CBR wordt geuit op social media. Verbaast je dat of is dat wat social media nu eenmaal is?
“Dat is voor een belangrijk deel wat social media is, maar ik vond het wel vervelend dat we, toen we medio mei weer startten en we snel 300.000 examens hadden ingeboekt, allerlei mailtjes kreeg en berichten zagen dat er niets van deugde.”
Maar dat wordt toch niet zomaar geroepen?
“Toen wij de poorten weer opengooiden, kwamen er om 6 uur ’s ochtends zogenoemde bots (automatische bevragingen van het systeem-red.) op ons af. Er waren rijschoolhouders die onze systemen platlegden en die de systemen openhielden, zodat anderen niet konden reserveren. Dan moet je niet bij mij lopen klagen, maar moet je met elkaar in gesprek gaan. Waar ben je dan mee bezig? We hebben daarom een paar keer het systeem uitgeschakeld, zodat we precies konden zien wie dat waren. Die kregen een bericht van ons en als dat niets uithaalde, kregen ze een verbod voor 24 uur. Hoeveel dat er waren? Meer dan me lief is. Het was geen enkeling en het waren zowel grote rijscholen als zzp’ers. Ik kreeg van rijscholen klachten dat ze niet konden reserveren, maar ik kon in de systemen zien dat ze wel hadden gereserveerd., Die heb ik gebeld en gezegd: wat klaag je nou, ik zie dat je hebt gereserveerd. ‘Ja, maar ik had er graag meer willen hebben’, was dan het antwoord. Dat zal best, maar dat is een andere discussie. Een van de maatregelen is dat er meer op naam moet worden gereserveerd, want dat scheelt al een stuk en dus gaan we dat voor steeds meer examens organiseren.”
“Bovendien is het ook zo dat we nu eenmaal heel veel werk hebben verzet. Op dit moment (25 juni) zijn er sinds de herstart 450.000 examens gereserveerd en zijn er bijna 130.000 afgenomen. En wat die chagrijnige berichten ook betreft: voor een deel accepteer ik het, maar voor een ander deel maakt het me ook strijdbaar. Het is ook heel simpel: je kunt niet 9 weken stilliggen en vervolgens rimpelloos de oude voorraad wegwerken en de nieuwe meteen inplannen. Dat kan niemand en dat kunnen wij ook niet. En ik ben echt trots hoe wij dit als organisatie hebben opgepakt. We hadden allerlei scenario’s klaarliggen, hebben op veel fronten doorgewerkt en ons voorbereid op een verantwoorde herstart en ik ben echt heel tevreden over de manier waarop we dat hebben gedaan.”
