'Autofabrikanten hebben nog onvoldoende kennis van het gedrag van een auto. Dat hebben ze onderschat'
Een verkennende fase naar het zogeheten Rijbewijs S met de S van software is onlangs afgerond met als conclusie dat de tijd nog niet rijp is voor een rijbewijs dat geldt voor de auto en niet voor de bestuurder, die dan geen bestuurder meer zou zijn. Alle ins en outs.
De zelfrijdende auto is het wenkend perspectief en elke keer een streepje verder in de ontwikkeling van ADAS vormt de aanloop. Inmiddels zijn er een kleine 150 technische systemen in de auto. Sommige nemen de rijtaak over en zijn niet toegestaan tijdens het examen, andere helpen de bestuurder en zijn wel toegestaan. En dan is er het grote schemergebied met systemen waarvan je niet zeker weet of die de rijtaak overnemen of niet. Een voorbeeld is het lane departing warning system, dat de bestuurder waarschuwt bij het overschrijden van een lijn. Als er alleen een alarmbelletje afgaat is het ondersteunend, maar trekt het systeem de auto meteen weer in het juiste spoor, neemt het dan de rijtaak over? Hoe dan ook, veel systemen zijn inmiddels gemeengoed en er zijn er die via wetgeving standaard op een auto worden gemonteerd, zoals ABS. En daar komen in 2022 jaren nieuwe systemen die standaard op een nieuwe auto komen bij.
Worstelen
Rijschoolhouders worstelen veelal met de vraag of ze wel of geen lesauto moeten gebruiken met de meest moderne systemen. Het ene deel vindt van wel - want dat hoort bij goed lesgeven - terwijl een ander deel zich op het standpunt stelt dat het niet nodig is, daarbij schermend met rapporten waaruit blijkt dat ADAS-systemen niet zaligmakend zijn. Bijvoorbeeld, volgens het rapport 'Visual and Cognitive Demands of Using In-Vehicle Infotainment Systems' van de Universiteit van Utah (VS) raken sommige bestuurders er tureluurs van. Met name het navigatiesysteem – niet meer weg te denken, toch? – levert menig automobilist de nodige kopzorgen op. Dat kost namelijk veel tijd en is ook zo dwingend aanwezig dat het er eerder gevaarlijker dan veiliger op wordt. Althans, dat meent menigeen.
Verkennende fase
Exact een jaar geleden startten RDW, CBR, RWS en ministerie in samenwerking met het bedrijf robotTUNER een zogenoemde 'verkennende fase' met als doel te onderzoeken of de tijd rijp is voor een nieuw rijbewijs dat Rijbewijs S is gedoopt. Met de S van software, want dat is wat het is: onderzoeken of een auto nu al in staat is om onder normale Nederlandse omstandigheden geheel zelfstandig, dus zonder iemand die de auto bedient, te laten rijden. De initiatiefnemers omschreven het in Rij-instructie aldus: "Het softwarerijbewijs betreft de rijvaardigheid van de software van het voertuig. Omdat de software het enige onderdeel is dat continu kan veranderen, is het noodzakelijk hier een aparte toelating voor te ontwikkelen."
'Ik verwacht dat zodra de autonome auto's de rijvaardigheid van een 17-18-jarige hebben de wetgeving wel klaar zal zijn. Misschien binnen 3-5 jaar'
Geen vervolg
Inmiddels zijn we dus een jaar verder en is de verkennende fase afgelopen, met als resultaat dat er voorlopig geen vervolg valt te verwachten. De belangrijkste conclusie is dat de tijd nog niet rijp is voor Rijbewijs S, nog lang niet zelfs. Jorrit Kuipers, directeur van robotTUNER, werd er onlangs bij BNR kort over aan de tand gevoeld. Dat leidde tot een aantal antwoorden, maar eigenlijk tot veel meer vragen, die we Kuipers voorleggen.
Er waren hoopvolle verwachtingen ten aanzien van het eerste examen voor auto's, maar dat is uiteindelijk niet doorgegaan omdat de auto er nog (lang) niet klaar voor is. Wat is de reden?
"Om ervaring op te doen in de verkennende fase wilden we een rijexamen afnemen bij een autonoom voertuig dat rijdt bij het Ommelander Ziekenhuis in Groningen, zoals dat nu afgenomen wordt bij mensen. Dit was wel onofficieel, omdat er nog geen wettelijk kader is voor een officieel rijexamen. Er mag nu alleen autonoom gereden worden met een ontheffing binnen de (nieuwe) experimenteerwet. Dit geeft duidelijk aan dat het een experiment betreft en geen onbeperkte toegang verleent tot het verkeer. Wel zou dit de eerste keer worden dat een rijexamen zou worden afgenomen bij een autonoom voertuig. Een wereldprimeur. Voor robotTUNER werd het steeds duidelijker dat de kans groot was dat het autonome voertuig niet zou slagen. Er zijn try-outs gehouden en daaruit werd mij duidelijk dat het gedrag van het geteste voertuig nog niet voldeed aan de rijprocedure B. Er zat namelijk een operator in het voertuig die een deel van de beslissingen moest nemen. Bijvoorbeeld als er voorrang moest worden gegeven op een kruispunt. Dat kan het voertuig dus nog niet goed. Het stopt dan automatisch en gaat pas weer rijden als de operator het veilig vindt. Ik constateerde dat het voertuig deze rijprocedure niet zelfstandig uitvoerde, waardoor het niet door de examinering zal komen."
Klopt het dat de belangrijkste bevinding is dat het niveau van zelfrijden momenteel gelijk is aan rijden van een auto door een 7-jarig kind?
"Ik gebruik dit als beeldspraak om duidelijk te maken dat de zelfrijdende auto's in een leerproces zitten, vergelijkbaar aan mensen. Kinderen lopen eerst aan de hand van hun ouders over de stoep en krijgen langzaam steeds meer vrijheid. Rond hun 9de jaar kunnen ze zelfstandig op de fiets naar school rijden. Daarvoor is begeleiding nodig, omdat ze nog niet goed afstanden en snelheden kunnen inschatten. De wet stelt dat ze zelf nog niet verantwoordelijk zijn bij een aanrijding, waardoor automobilisten goed rekening houden met hun beperkingen. Ook laten we ze niet overal rondrijden en vaak rijden ouders eerst nog met ze mee om de route te verkennen en ze te wijzen op gevaren. We maken aparte rijstroken om ze zo min mogelijk met sneller verkeer te laten mengen. Daarnaast is de beheersing van de fiets relatief makkelijk. Je stopt binnen een paar meter. Op deze leeftijd kijk je nog niet ver voor je uit en rijd je reactief, niet strategisch."
Waar zit met name de bottleneck?
"De autonome busjes die robotTUNER heeft geëvalueerd voor de provincie Groningen kunnen de omgeving en het verkeer nog niet classificeren. Ze kunnen geen onderscheid maken tussen een voetganger en een fiets en ook niet tussen een stilstaand object of een bewegende verkeersdeelnemer. Hun ruimtekussen is klein en statisch. Ze kunnen geen relatieve snelheid schatten, of door de bocht kijken. Het ruimtekussen verandert niet. Daarom rijden ze maar maximaal 15 kilometer per uur en is er altijd een steward aanwezig. Ze zijn reactief en stoppen vaak onnodig. Met dit gedrag verlagen ze de doorstroming en zorgen voor verwarring bij andere verkeersdeelnemers."
Je hebt ook gezegd dat het CBR er nog niet klaar voor is. Wat wil je daarmee zeggen?
"De rijprocedure B is volgens robotTUNER geschikt om te gebruiken voor de beoordeling van autonome voertuigen. Alleen denken wij dat de examinering (grotendeels) geautomatiseerd plaats zal moeten vinden, dus zonder examinator. De autofabrikanten zullen een betrouwbaar, objectief beoordelingssysteem eisen. Dit is alleen mogelijk door de beoordeling te automatiseren. Dit heeft robotTUNER RDW en CBR in de verkenningsfase geadviseerd. Daarvoor moet software ontwikkeld worden en getest."
"De beoordelingscriteria van het rijexamen moeten nauwkeuriger beschreven worden dan dat dit nu het geval is. Het CBR is nu aan het onderzoeken of dit gewenst is en zo ja hoe dit proces moet gaan plaatsvinden en welke software hiervoor geschikt is. Dit alles moet dan ook nog weer passen binnen Europese regelgeving. Hiervoor is afstemming in Brussel nodig. Vervolgens moet dit ook passen binnen de Europese typegoedkeuring die RDW uitvoert. Dit moet dan wettelijk worden vastgesteld voordat het rijbewijs een wettelijke status heeft, zoals ons huidige rijbewijs. Er zijn dus veel stappen die nog genomen moeten worden om te komen tot een officieel rijbewijs. Het ministerie, RDW en CBR willen waarschijnlijk niet vooruitlopen op deze zaken door nu een onofficiële examinering te houden en de suggestie te wekken dat dit alles geregeld is. Juist ook omdat de fabrikant en anderen denken dat het voertuig dan een officieel rijbewijs krijgt. Dat kan niet en is ook niet toegezegd. Het blijft een ontheffing om tijdelijk te rijden binnen de experimenteerwet."
Bij BNR zeg je tevens dat de belangrijkste reden is dat fabrikanten gewoon nog niet zover zijn. Zelf willen ze anders doen geloven. Hoe zit dat precies?
"Uit de testen die robotTUNER heeft uitgevoerd voor de provincie Groningen blijkt dat fabrikanten nog onvoldoende kennis hebben van gedrag. Ze hebben dit onderdeel van autorijden volgens mij onderschat. Waar ze zich op richten is voertuigbeheersing en net zoals onze jeugd denken ze dat als ze de auto beheersen ze recht hebben op een rijbewijs. Dus m.a.w. ze hebben de complexiteit van verkeersdeelneming enorm onderschat."
Wordt deze hele operatie nu enorm teruggeworpen in de tijd?
"Dat ligt eraan hoe je het bekijkt. De komende jaren zijn nodig voor het verbeteren van de software en hardware en de ontwikkeling van geautomatiseerde examinering. Het zal dus langer duren voordat er autonome auto's met 50 door de binnenstad rijden dan de fabrikanten ons hebben voorgehouden. Wel verwacht ik dat er binnen 2 tot 3 jaar busjes zijn die met 25 kilometer per uur op een aangepaste route gaan rijden, bijvoorbeeld voor het vervoeren van pakketjes en/of mensen in een voor auto's afgesloten binnenstad."
Hoe lang gaat het nu minimaal duren voordat er een rijbewijs komt voor de zelfsturende auto?
"Dat vind ik lastig om aan te geven omdat dit afhankelijk is van nationale en Europese regelgeving. Als bedrijf hebben we daar geen invloed op. De problemen met de Stint laten zien dat het belangrijk is goede regelgeving te hebben. Dat geeft richting voor de fabrikanten, net zoals het rijexamen richtinggevend is voor rijinstructeurs. Dat kost tijd. Gelukkig zien we ook dat het allemaal niet zo snel gaat. Ik verwacht dat zodra de autonome auto's de rijvaardigheid van een 17-18-jarige hebben de wetgeving wel klaar zal zijn. Misschien binnen 3-5 jaar. Dit is ook een kwestie van prioriteiten en geld. Daar gaat de politiek over."
Ligt nu het hele traject stil of gaat er nu bijvoorbeeld worden gewerkt aan een rijbewijs voor auto's met een bepaalde mate van ADAS?
"Daar heb ik geen zicht op. CBR en RDW zijn zich aan het voorbereiden en mogen vanwege de aanbestedingsregels geen informatie met een enkel bedrijf delen. Dan zouden we met voorkennis handelen. Ik verwacht zelf dat het rijbewijs betrekking heeft op ADAS-systemen die alle rijtaken zelfstandig, zonder directe hulp van de mens, kunnen uitvoeren. SAE level 4 en 5. Rijbewijzen voor afzonderlijke rijtaken verwacht ik niet omdat dit erg complex wordt. Of RDW en CBR dit ook zo zien, weet ik niet."
