Uiterste houdbaarheidsdatum
automaatcode is verstreken
In Zwitserland is de automaatcode (code 78) afgeschaft en veel landen binnen de EU kijken met argusogen naar de ervaringen in het land van de edelweiss. Want die automaatcode afschaffen, dat smaakt naar meer. Maar is dat echt zo? Zitten er ook negatieve kanten aan het verhaal? En over welke ontwikkelingen die de opmars van de automaat veroorzaken hebben we het nu eigenlijk? En hoe denken branchegenoten eigenlijk over afschaffen? Vragen te over en het is tijd voor antwoorden.
De eerste automaat werd aan het begin van de jaren veertig ontwikkeld door Earl Thompson, ingenieur bij General Motors. Thompson had er een mooie naam voor bedacht: de Hydramatic Drive. De eerste werd geplaatst in een Oldsmobile voor een meerprijs van 57 dollar. Vooral in de VS, maar ook in Japan, was de automaat eigenlijk vanaf acquit een enorm succes. Zelfs zo enorm dat de fabrikanten al snel besloten dat deze standaard moest worden in plaats van leverbaar als optie.
Niet in Europa
Zo niet in Europa. De Europeanen houden krampachtig vast aan het pookje met het kenmerkende H-patroon. Transporthistoricus Gijs Mom liet in 2011 in het blad De Zaak weten dat de belangrijkste reden hiervoor is dat het wegennet in Europa wezenlijk anders is dan in de VS. "In tegenstelling tot de VS waren de wegen in Europa bochtiger en de gereden afstanden korter. Men wilde hier het vermogen van de motor meer kunnen beïnvloeden, en dat kon met een handbak beter dan met een automaat."
Economische reden
Er is nog een tweede reden en die is een puur economische. "Automaten verbruikten in de jaren 50, 60 en 70 meer brandstof door het lagere rendement in vergelijking met een handgeschakelde auto. In Amerika was dat door de lage brandstofprijzen geen probleem; hier was het dat wel", aldus Mom, die al wel een kentering zag aankomen. "Het snelwegennet is uitgebreid en de wegen worden steeds rechter. En omdat we ook hier steeds vaker met files en congestie te maken krijgen, nadert het plezier van de handbak zijn grenzen. Betere controle over het motorvermogen weegt steeds minder vaak op tegen het gemak van een automaat in de file. Het gemaksidee begint de overhand te krijgen. En omdat ze ook steeds zuiniger worden, is het logisch dat de populariteit van automatische versnellingsbakken stijgt."
'De stap die in Zwitserland is gezet, is een grote stap naar de toekomst'
Mentaliteitsverandering
Volgens ex-rallycoureur Paul Maaskant, directeur van antislipschool Prodrive Training, maakte Nederland een mentaliteitsverandering door, zei hij ook acht jaar geleden. "Ik rijd zowel zakelijk als privé in een auto met automaat en ik ben ervan overtuigd dat binnen tien jaar iedereen dat doet. Als je vroeger automaat reed, had je bij wijze van spreken iets uit te leggen. Er werd gevraagd of je iets mankeerde. Door de Dafjes met Variomatic kreeg de automaat een imago van 'oudevrouwenauto', maar dat truttige is er allang vanaf."
Voordelen
En dus blijven er alleen voordelen over, aldus Maaskant. "Wie veel file rijdt, en dat doen we tegenwoordig allemaal, moet gewoon een automaat overwegen", aldus Maaskant. En voor de puriteinen onder ons: dat hoeft niet ten koste te gaan van je rijplezier. "Want in veel gevallen kun je ook handmatig schakelen met een automaat, zodat je op een bergweg of bochtige dijk alsnog je eigen schakelgedrag kunt bepalen."
Maar het belangrijkste is, aldus Maaskant, dat een automaat veiliger is. "Hét grote voordeel is namelijk dat je met minder handelingen hetzelfde kunt blijven doen. Daardoor blijft er meer concentratie over voor alle andere zaken die de aandacht vragen bij deelname aan het verkeer."
Geen lariekoek
Dit was dus in 2011 en we kunnen vaststellen dat Mom en Maaskant geen lariekoek hebben verkondigd. Alleen de snelheid waarmee het allemaal gebeurt, valt hen wellicht wat tegen. Maaskant had het over tien jaar dat iedereen automaat rijdt. Dat kan natuurlijk nog steeds - we hebben nog twee jaar - maar dan moet er wel gas worden gegeven.
Groeicijfers
Met de huidige groeicijfers gaat het in elk geval niet lukken, ook al gaat het snel. Het aandeel nieuwe auto's met een automatische versnellingsbak was vorig jaar 34,23 procent. Vooral sinds 2012 is het snel gegaan. In dat jaar was het aandeel automaten 14,69 procent, in 2012 werd de 15 procent gepasseerd, van 2014 naar 2015 steeg het aandeel fors van 18,6 naar 24,6 procent en ook van 2017 (29,37 procent) naar 2018 werd forse winst geboekt.
Niet meer te stoppen
Bij RAI Vereniging weten ze vrijwel zeker dat deze trend niet meer te stoppen is. "Een automaat is comfortabeler, onder andere in files, en in veel gevallen ook zuiniger. Uiteindelijk gaat iedereen over op een automaat. Immers, een elektrische auto is altijd uitgerust met een automatische versnelling en de stip aan de horizon is dat we allemaal elektrisch gaan rijden", meent communicatiemanager Floris Liebrand.
Meerdere redenen
Volgens RAI Vereniging is helder dat er meerdere redenen voor zijn. Een automaat gebruikt niet meer brandstof, terwijl dat niet zo lang geleden nog wel het geval was, steeds meer fabrikanten bieden een automaat tegen een steeds lagere prijs aan (er zijn er inmiddels al die geen meerkosten meer berekenen) en natuurlijk draagt de opmars van de elektrische auto hieraan bij. "De fiscale stimulering van de elektrische auto heeft de automaat een extra zet gegeven. Dat is goed te zien in de jaren 2014/2015. Daar komt bij dat afgelopen jaren de verkoop van volelektrische auto's flink is toegenomen en automaten steeds verfijnder en nog beter zijn geworden."
Werkomstandigheden
Inmiddels is er wel een tegengeluid dat niet pleit voor elektrisch rijden, waarvan de laatste bijdrage komt van Amnesty International. Geen uitstoot ter plekke dat klopt, maar er zijn wel grote zorgen over de werkomstandigheden van de arbeiders die in de kobaltmijnen werken. Zij delven zonder bescherming kobalt en andere erts die nodig is voor al die accu's. Met andere woorden: ook de elektrische auto is niet brandschoon, zeker wanneer het complete productieproces onder de loep wordt genomen.
Stimuleren
Voor de regering maakt dit allemaal niet, uit want die stimuleert elektrisch rijden met fiscale voordelen. Met een elektrische auto bespaar je namelijk niet alleen op brandstofkosten, maar volledig elektrische auto's, zowel batterijelektrisch als waterstofelektrisch zijn vrijgesteld van BPM, bezitters van een volledig elektrische personenauto met 0 gram CO2-uitstoot per kilometer zijn vrijgesteld van motorrijtuigenbelasting (MRB) en de bijtelling voor het privégebruik van een elektrische auto is met 4 procent beduidend lager dan de reguliere 22 procent.
Gevolgen
En dat heeft zo zijn gevolgen. In 2018 zijn 24.024 nieuwe elektrische personenauto's (waterstof- en batterijelektrisch) geregistreerd, een stijging van 200 procent ten opzichte van 2017 (7.964), zo blijkt uit cijfers van RAI Vereniging, BOVAG en RDC. Voor dit jaar verwachten BOVAG en RAI Vereniging in totaal 28.000 nieuw registraties. Nota bene: dit is nog altijd maar zo'n 5 procent van de 447.367 verkochte auto's in Nederland, maar de geest is uit de fles.
Afschaffen automaatcode
Kortom: vanwege de stijgende populariteit van de automaat in het algemeen en de opmars van de elektrische auto in het bijzonder, is de discussie over het afschaffen van de automaatcode op het B-rijbewijs opeens zeer opportuun. Steeds meer rijscholen overwegen inmiddels de overstap naar elektrische lesauto's. Met name Ernest Alvares, directeur/eigenaar van Veronica Verkeersschool in Utrecht, is een van de grootste voorstanders. Bij Veronica kun je niet eens kiezen: het is elektrisch of niets. Alvares vindt het dan ook volstrekt onbegrijpelijk dat in hoofdstuk 1 van de Rijprocedure liefst twee pagina's worden volgeschreven over 'Bediening koppeling, schakelmechanisme en gastoevoer', terwijl er niets in staat over het fenomeen automaat. Reden? De automaat is een uitzondering.
Leidend
Ook in andere hoofdstukken is de handgeschakelde versnellingsbak leidend. Zo lezen we onder het kopje 'Voertuigbediening in relatie tot het milieu' onder andere: "De huidige voertuigtechniek voorziet in een motormanagementsysteem dat een zo efficiënt mogelijk gebruik van de brandstof regelt. De keuze van de versnelling wordt echter bij een handgeschakelde auto aan de bestuurder overgelaten. De bestuurder kan hiermee het brandstofgebruik beïnvloeden. Het rijden in een relatief hoge versnelling vermindert het brandstofgebruik."
Bizar
Alvares vindt dit in het licht van de opmars van de elektrische auto de waanzin ten top. "Het is toch bizar dat er hele hoofdstukken worden gewijd aan de koppeling, terwijl de automaat nergens wordt benoemd? Er staat nergens: 'Wanneer je je auto parkeert, zet je de auto in de N en op de handrem.' Dat kan toch niet", liet hij optekenen in Rij-instructie. Zijn stelling, of noem het maar missie: schaf die automaatcode direct af.
Inmiddels is Alvares geen Don Quichot meer. Voorzitter Dieter Quentin van de Duitse branchevereniging Bundesvereinigung der Fahrlehrerverbände (BFV) liet zelfs eind 2018 op een congres weten dat de automaatcode op het rijbewijs zal worden afgeschaft. Quentin noemde de automaatcode ouderwets en wat hem betreft wordt de automaat straks de norm.
Europees regelen
Deze stelling heeft een hoog wishfulthinkinggehalte. Immers, Duitsland is een groot land en Quentin is een machtig man, maar heeft het niet voor het zeggen. Afschaffing van de automaatcode moet Europees worden geregeld, maar zowel bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat als bij de Europese Commissie laten ze weten dat er momenteel geen beweging is in deze richting. Inmiddels wijzen alle tekenen erop dat afschaffing van de automaatcode nog zeker een aantal jaar op zich zal laten wachten.
Verdriet
Dit doet menigeen in de branche verdriet. Tijdens een discussie tijdens het Nationaal Rijschool Congres in september lieten Chris Verstappen (uitgever VERJO voor leermiddelen, hij komt verderop in dit artikel terug), Wilbert van Beersum, (rijinstructeursopleiding VRO) en Ernest Alvares weten dat wat hen betreft de automaatcode er zo snel mogelijk af mag. "Vroeger was automaat rijden iets voor oude mensen. Dat imago is aan het verdwijnen. Automaat rijden is ook veiliger, want je hebt beide handen aan het stuur", stelden Verstappen, Van Beersum en Alvares eendrachtig.
CBR
Voor het CBR is afschaffen vooralsnog geen optie. De reden is simpel: momenteel zijn er eenvoudigweg nog veel meer handgeschakelde auto's dan automatisch geschakelde (verhouding 2:1 in de verkopen nieuw, waardoor het aandeel handgeschakelde versnellingsbakken van het totaal aantal auto's nog steeds stijgt) auto's en dus is de automaat uitzondering, liet Harold Bekhuis van het CBR weten tijdens het Nationaal Rijschool Congres. Bovendien, zei Harold Bekhuis, bepaalt het CBR dat niet, maar het ministerie. "Dit komt voort uit de Europese wetgeving. Op een bepaald moment zal er een omslagpunt komen waarop de wetgever zal reageren", zei hij, maar dat omslagpunt is voorlopig nog niet bereikt.
Zwitserland
Inmiddels wordt reikhalzend gekeken naar hoe de situatie in Zwitserland zich ontwikkelt. Per 1 februari is in dit land, dat geen deel uitmaakt van de EU, de automaatcode afgeschaft en een rijbewijs op automaatcode wordt na zes maanden omgezet naar schakel. Iemand die afrijdt mag, mits er geen gezondheidsbeletsels zijn, in het Alpenland dus in elke soort auto rijden. Het doel hierachter is helder: elektrisch rijden stimuleren. Als dit goed uitpakt, dan kun je er vergif op innemen dat andere Europese landen staan te dringen om te volgen. Maar vooralsnog moeten we het binnen de EU met de automaatcode blijven doen.
Veilig
We hebben het dus over een tweesporenroute. Het gaat om elektrisch rijden stimuleren én om het gemak van de automaat in het algemeen. Niet per se in deze volgorde trouwens. De Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) laat bijvoorbeeld weten dat het voor de verkeersveiligheid beter is als iedereen in een automaat rijdt. De reden? "Omdat schakelen zelfs bij ervaren bestuurders toch nog om enige mentale capaciteit vraagt. Het is wel zo dat wanneer iemand in een automaat heeft leren rijden en daarin examen heeft gedaan, niet direct veilig kan rijden in een schakelauto. Dit omdat het schakelen voor die persoon aan het begin nog geen taak is die op geautomatiseerd niveau wordt uitgevoerd."
Aantal rijlessen
Peter van Neck, voorzitter van de VRB en een zeer ervaren rijinstructeur, meent dat je niet in het algemeen kunt zeggen dat iemand die een rijbewijs heeft met automaatcode nog zoveel rijlessen nodig heeft om te kunnen rijden in een handgeschakelde auto. "De één heeft aan drie of vier lessen genoeg, terwijl een ander er zomaar een stuk of tien of zelfs nog meer nodig heeft om dat onder de knie te krijgen."
Overstappen
Ook Sjaak de Coninck, eigenaar van De Coninck Traffic Management dat zich heeft gespecialiseerd in rijangst, is een ervaren rot. Hij zit momenteel op een keerpunt. In zijn leven heeft hij heel wat handgeschakelde auto's gereden, maar binnenkort stapt hij over naar een Toyota Corolla Hybrid, dus naar een automaat. "Ik heb er lang over getwijfeld en nu toch besloten het te gaan doen. Belangrijke reden is dat steeds meer van mijn cliënten (rijbewijsbezitters) zijn overgestapt op elektrisch of hybride. Ik heb wel besloten mijn huidige Audi A3 met handbak privé over te nemen, zodat ik altijd nog een schakelbak achter de hand heb."
In het archief
Wat De Coninck betreft kan de automaatcode wel in het archief worden bijgezet. "Immers, als iemand in een automaat gaat lessen lijkt het me sterk dat die persoon dan in een handgeschakelde auto gaat rijden. Want waarom zou zij of hij? Als ik cliënten begeleid die inmiddels als geruime tijd automaat rijden - eerder wel geschakeld - dan zie ik wel dat ze het schakelen weer snel oppakken. Cliënten met automaatcode begeleid ik uiteraard in een automaat."
Milieuaspect
Frank Hoornenborg, voorzitter van BOVAG Rijscholen en directeur/eigenaar van Bruinsma Verkeersopleidingen, is ook voorstander van afschaffen en voor hem weegt in de eerste plaats het milieuaspect mee. "Hoe kan de rijschoolbranche een steentje bijdragen aan een beter milieu? Door jongeren bekend te maken met elektrisch rijden", is zijn heldere visie. "Ook wij als BOVAG en als maatschappij willen graag een steentje bijdragen aan een beter milieu en tegen opwarming van de aarde. Maar waar is de stimulans voor rijscholen om meer elektrische auto's in te zetten? Door jongeren bij hun eerste kennismaking met autorijden al direct het elektrisch vervoer als standaard voor te schotelen, groeien we vanzelf naar 'het nieuwe normaal'."
Obstakel
Ook meent Hoornenborg: "Momenteel vormen rijles en examen in een elektrische auto eigenlijk alleen maar een obstakel, want de geslaagde krijgt de beperkende automaatcode op z'n rijbewijs. En zolang niet het gros van het Nederlandse wagenpark elektrisch is - en dus met automaat uitgerust - is dat een hele hoge drempel. BOVAG pleit in elk geval via onze overheid en haar uitvoerende instanties, zoals het CBR, voor Europese aanpassing van de code. Met oog voor zowel milieu als verkeersveiligheid."
Voortrekkersrol
Ruud Rutten, voorzitter van de FAM en directeur/eigenaar van Verkeersschool Ruud Rutten, wenst dat Nederland in het proces om de code af te schaffen richting Brussel een voortrekkersrol kan en moet vervullen. "Wat de FAM en mijzelf betreft, gebeurt dit liever vandaag dan morgen. Maar we realiseren ons terdege dat dit wel goed doordacht en veilig moet gebeuren. Daar waar Duitsland en Oostenrijk voortvarend van slag gingen, zijn zij inmiddels door Brussel teruggefloten. We moeten dit als brancheorganisaties daarom steeds weer onder de aandacht blijven brengen." Wat betreft de vraag of dit leeft in de branche, is Rutten resoluut: "Absoluut. Dit is steeds weer onderwerp van gesprek, en terecht. Dit kan voor de branche, de economie en het klimaat veel winst opleveren."
Pittig
Eenpitter Leendert de Roos, eigenaar van rijschool Lessen bij Leendert in Radio Kootwijk, is een typisch geval van een rijschoolhouder die constant denkt aan de toekomst en die ook altijd verder kijkt dan de waan van de dag. "Er zijn veel mensen in de branche die dit hopen en verwachten, maar dit is een Europese aangelegenheid en dan wordt het pittig en vooral langdurig."
De Roos heeft al nagedacht over de toekomst. "Ik stel me voor dat iedereen afrijdt in een auto met automaat en als zij of hij dan in een handgeschakelde bak wil rijden, dan moet een rijtest worden afgenomen en als blijkt dat je nog een paar lessen nodig hebt, dan moet je dat regelen. Dus in plaats van dat de automaatcode wordt afgeschaft, krijgt iedereen een rijbewijs met automaatcode - dat wordt dan de standaard - waarna je je rijbewijs kunt opwaarderen."
Voorop lopen
Chris Verstappen, directeur/uitgever van uitgeverij voor verkeers- en vervoersleermiddelen VERJO, is ook een groot voorstander van afschaffen. Verstappen vindt per definitie dat nieuwe ontwikkelingen door de branche moeten worden opgepakt en daar past dit goed in. "De ontwikkelingen staan niet stil in de auto-industrie en het is belangrijk voor de rijschoolbranche deze te volgen en tijdig trends te zien. Hier zullen we op moeten inspelen om te zorgen dat we ook in de toekomst relevant blijven als opleidingsbranche", is zijn rotsvaste overtuiging.
Specifiek richting automaat en automaatcode memoreert hij dat tegenwoordig steeds meer mensen in een auto met automaat rijden. "Omdat het gewoon prettiger rijdt dan met een schakelauto", aldus Verstappen.
Maar dat is niet het enige, bepaald niet zelfs. Verstappen: "Hierbij komt de technologische revolutie rond ADAS. Om optimaal gebruik te kunnen maken van ADAS-hulpmiddelen is een automaat noodzakelijk. Per 1 januari 2022 worden enkele belangrijke ADAS-onderdelen verplicht voor nieuwe auto's en ook hierdoor zal eerder voor een automaat gekozen gaan worden dan voor een schakelauto. En dit beperkt zich niet tot nieuwe auto's. De meeste merken hebben al jaren diverse ADAS-systemen of leveren deze als optie. Dit betekent dat ook in de gebruiktewagensmarkt snel auto's komen die van dergelijke systemen voorzien zijn."
Opleiden
Maar wat betekent dit nu voor een rijschool? Verstappen: "We moeten de leerlingen opleiden tot een volgroeid beginnende bestuurder dit is nodig om veilig te kunnen deelnemen aan het verkeer. Belangrijk is dat we hier nadrukkelijk naar de toekomst kijken en niet naar de oldtimers van de vorige eeuw. De vraag is dan ook: wanneer kunnen we overstappen op automaat? Dit zal de komende twee jaar een belangrijk discussiepunt worden voor rijscholen. Dat we gaan overstappen naar automaat is zeker, maar de grote vraag is wanneer. Immers, leerlingen (en ook hun ouders) hebben nu nog voorkeur voor schakel. Als je automaatexamen doet, krijg je een beperking op je rijbewijs."
Meerprijs
Hij verwacht dat de auto-industrie de sector een belangrijk handje zal toesteken. "Ik denk dat het vraagstuk vanzelf opgelost wordt als de auto-industrie voor een schakelauto een forse meerprijs gaat rekenen en de automaat de standaard wordt. Toch zal er een transitiefase zijn en voor de rijschoolbranche is het gezond dat die zo kort mogelijk is. Dit is in elk geval de grote wens van onze Duitse collega's die hier vol op inzetten. Hierbij speelt ook de uitdaging rond de CO2-uitstoot en rijverboden die overal komen."
Handschoen oppakken
Hij vraag zich wel af of de branche moet afeazhten tot de overheid dit oppakt of dat de sector zelf de handschoen moet oppakken. "Ik ga voor de tweede optie, omdat we dan maximaal controle hebben over wat er kan gebeuren. De eerste stap zal in mijn ogen zijn dat we tijdens de theorie-examens nadrukkelijk aandacht gaan besteden aan de verschillen tussen een schakelauto en automaat qua rijgedrag. Ook zal de Rijprocedure hierop aangepast moeten worden, zo snel mogelijk. Gelukkig is bij de Rijopleiding in Stappen al volop aandacht voor rijden met automaat versus schakel en ook het juiste gebruik van ADAS wordt in de opleiding meegenomen. We kunnen beter vooroplopen dan achter de muziek aan. Bovendien doen we hierdoor veel kennis op hoe beginnende bestuurders één en ander kunnen leren, maar ook hoe deze ontwikkelingen het best in het examen ingebed moeten worden."
Zwitserland
Ook Verstappen kijkt met grote belangstelling naar de ontwikkelingen in Zwitserland. "De stap die hier is gezet is, denk ik, een zeer grote stap naar de toekomst. Ik denk dat we in kleine stappen sneller en met name veiliger de technologische revolutie in de autowereld kunnen volgen. De belangrijkste stap is dat we accepteren dat er grote veranderingen komen en dat we hierop moeten inspelen. Immers, we leggen ook niet meer uit hoe motorolie moet worden vervangen (was in de jaren 30 een examenonderdeel). Hierna moeten we als vakmensen beginnen zelf ervaring op te doen en dit stap voor stap te introduceren bij de kandidaten. Doen we dit niet dan lopen we in 2022 achter de feiten aan, met alle gevolgen van dien."
