Hoe doorbreek je de
macht der gewoonte?
Ongeveer een op de vijf automobilisten houdt zich bewust niet aan een tijdelijke snelheidslimiet bij wegwerkzaamheden. Daarnaast is er een grote groep automobilisten die zich er niet bewust van is dat zij zich niet aan de snelheid houden.
Dit toont een onderzoek onder honderd automobilisten aan. Dat valt mee? Helaas is de praktijk veel weerbarstiger, want tijdens metingen bij wegwerkzaamheden aan de waterlinie in Utrecht bleek iets meer dan de helft van de 18.127 voertuigen zich niet te houden aan de snelheidslimiet.
Dit stelt Noortje den Herder van de Universiteit van Amsterdam in een artikel op verkeerskunde.nl. Volgens haar is een van de oorzaken het feit dat automobilisten een bepaalde routine opbouwen achter het stuur. Dat is in veel gevallen prima (handelingen worden geautomatiseerd), maar het aanleren van gewoontes kan ook nadelen hebben, zoals in dit geval. Den Herder: "Zo is het moeilijk gewoontes af te leren, zeker wanneer dit sterke gewoontes zijn, gedrag dat men in een grote frequentie heeft vertoond. Als we dit toepassen op het probleem dat een groot deel van de bestuurders te hard rijdt, kan dus gesteld worden dat voor bijvoorbeeld woon-werkverkeer zal gelden dat de route van huis naar werk rijden een gewoonte is geworden. Men denkt niet eens meer na over hoe hard er op het gaspedaal gedrukt moet worden op een bepaalde weg, het gebeurt simpelweg. Het is echter zeer moeilijk om gewoontes af te leren."
De rijles
Den Herder vliegt met deze wetenschap in het achterhoofd het probleem op een bijzondere manier aan. Een normale reactie is dat je deze gewoontes wilt doorbreken, maar Den Herder vat het op als een gegeven waar ze op wil inspelen. En ze komt dan terecht bij de rijles.
"De cruciale periode is de beginperiode; hierin wordt bepaald hoe het gedrag uitgevoerd gaat worden. Voor rijgedrag is dit tijdens de rijlessen en de periode als beginnend bestuurder. Tijdens deze lessen worden de student twee dingen geleerd: kijk naar de snelheid op de verkeersborden én kijk naar hoe de weg en de omgeving eruitzien om te bepalen wat de juiste toegestane snelheid is. Verkeersborden geven in één oogopslag weer wat de toegestane snelheid is, maar de hoeveelheid borden die geplaatst kan worden en hoeft te worden is beperkt. De omgeving en weg zijn er echter continu, dus wanneer men het bord gemist heeft omdat men aan het praten was, de kinderen op de achterbank in bedwang probeerde te houden, die ene quiz op de radio aan het meespelen was of nog snel een ontbijtje naar binnen aan het werken was, zullen ze dus naar de weg kijken: hoe hard mag ik hier rijden?"
Vaak fout
"Bij deze vraag gaat het vaak fout. Wanneer een weg in eerste instantie wordt aangelegd zullen de weg en de toegestane snelheid op de borden met elkaar in overeenstemming zijn. Echter wanneer de snelheid op bestaande wegen wordt aangepast, worden vaak alleen de borden aangepast en worden enkele kleine maatregelen genomen. De situatie voor de bestuurder wordt ambigu (voor tweeërlei uitleg vatbaar-red.); het bord zegt dat ik hier 50 km per uur mag rijden, maar deze weg ziet eruit alsof ik 80 km per uur mag rijden, wat doe ik nu?"
Sociale omgeving
"Wanneer een situatie ambigu is kan men verschillende maatregelen nemen, informatie opzoeken (dit is niet mogelijk/wenselijk tijdens het autorijden) of kijken naar de sociale omgeving: wat doen de mensen om mij heen? Deze descriptieve norm is onderdeel van het probleem: het deel van de automobilisten dat uit gewoonte 80 km per uur rijdt zal dit waarschijnlijk blijven doen, zeker in de eerste periode nadat de nieuwe snelheid is ingevoerd."
Adviezen
Vervolgens komt ze met adviezen. "Zorg er allereerst voor dat mogelijke veranderingen aan de toegestane snelheid zo optimaal mogelijk worden weergegeven. Ten tweede: het ligt in de natuur van de mens om gewoontes aan te leren, dit moeten wij accepteren en bij besluitvorming in overweging nemen; hoe noodzakelijk is het om de toegestane snelheid op deze weg aan te passen en hoeveel bestuurders zullen zich ook daadwerkelijk aan deze snelheid gaan houden?"
In lijn met elkaar
"Tot slot: zorg ervoor dat de toegestane snelheid en de omgeving in lijn zijn met elkaar. Maak de overweging: moeten we de snelheid mogelijk niet aanpassen of indien dit geen optie is, hoe kunnen we de omgeving dusdanig aanpassen dat het in lijn is met de nieuwe toegestane snelheid."
Geen nieuw asfalt
Nieuwe wegen en nieuwe rails zijn niet nodig. Uitbreiding van infrastructuur kost veel, maar lost niets op en heeft alleen een tijdelijk effect. Bovendien verplaatst de Nederlander zich nu anders dan over tien of vijftien jaar en het is de vraag of het dan geen weggegooid geld is.
Dit schrijft de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in een recent verschenen rapport. De RIi verwacht bij de bestrijding van files veel meer soelaas van het gebruikmaken van nieuwe technologieën en om die reden moeten structureel middelen (lees: geld) worden gereserveerd om nieuwe technologie te implementeren.
Hoopvol dat dit verandert is de RIi overigens niet, want de overheid blijft erg hangen in 'dat doen we al decennialang zo'. Maar dat moet dus anders. "Wet- en regelgeving moet bevorderen dat alle mobiliteitsoplossingen bij investeringsbeslissingen worden betrokken, ook als deze nog in de kinderschoenen staan of gevestigde belangen doorkruisen", aldus de RIi.