'Als coach daag je de leerling constant uit om te ontdekken'
Lauk Woltring kijkt en kookt, hoewel hij een outsider is, al jaren mee in de internationale keuken in de rijscholenbranche. In de vorige editie schreef hij een column waarin hij er onder andere voor pleit om het rijbewijs om te zetten naar een rijvergunning: een vergunning als start om echt te leren autorijden. De column gaf antwoorden, maar riep ook veel vragen op en om die reden gingen wij naar hem toe.
Woltring heeft een goed track-record in de rijscholensector dat teruggaat tot het begin van de jaren negentig. Al vanaf 1993 trad hij nationaal en internationaal op, was vanaf midden jaren '90 betrokken bij de verdere ontwikkeling van de Rijopleiding in Stappen (RIS), gaf cursussen en lezingen door het land en op het NVVC, was Onder andere actief betrokken bij de bromfietsprojecten 'Cool' (1997) en 'Keihard onderuit' (2003), in 2005 nam hij deel aan een groot onderzoek en pilot in Australië, adviseerde het Nederlandse ministerie inzake jongeren in het verkeer, en was een van de twee eindadviseurs bij het grote OECD rapport Young Drivers.
Vanaf 2007 trok hij zich steeds meer terug uit de RIS ('Teveel instructie, doet te weinig recht aan het eigen leervermogen van leerlingen') en in 2008 nam hij deel aan een Europees project voor een nieuwe rijopleiding met nadruk op coaching in plaats van instructie tijdens de opleiding tot automobilist. Aan dit zgn. HERMES-project (van instructie naar coaching), namen negen Europese landen, waaronder Nederland, deel met instructeurs, onderzoekers en coaches . Hij werkte regelmatig samen met de SWOV en vanaf 2008 maakte hij ook enige jaren deel uit van een EU-denktank over de toekomst van de rijopleiding en adviseerde hij het ministerie tot invoering van begeleid rijden. Verder werkte hij mee aan tal van educatieve programma's voor scholen.
Nieuwe type rijopleiding
Binnen HERMES (High impact approach for Enhancing Road safety through More Effective communication) is jarenlang gewerkt aan de ontwikkeling van een nieuw type rijopleiding, waarin aspirant chauffeurs zich een veilige rijstijl eigen maken door voortdurend zélf te blijven leren, juist ook ver na het examen. Daarin speelt coaching een belangrijke rol. In een aantal landen is HERMES in verschillende mate en in verschillende vormen ingevoerd in de rijopleiding (onder andere Finland, Engeland, Oostenrijk, Duitsland). In 2010 werd HERMES ook in Nederland geïntroduceerd op het NVVC en in de projecten The DrivExperience, komen enkele kenmerken van HERMES terug. Toch kunnen we anno 2017 vaststellen dat de uitgangspunten van HERMES geen gemeengoed zijn geworden; niet in de EU, en zeker niet in Nederland.
Bestaande structuur
Als antwoord op de vraag waarom het in Nederland niet is gelukt, zegt hij: "Om allerlei redenen houdt iedereen vast aan de bestaande structuur, daar komt het eigenlijk op neer. Het CBR is in dit land bepalend en dat is alleen gericht op het afnemen van toetsen en is daarin zó dominant dat veel rijopleidingen eigenlijk zijn gereduceerd tot opleiden voor het examen voor zo laag mogelijke prijzen in plaats van opleiden tot veilig rijden. Een soort race to the bottom waarbij de kwaliteit behoorlijk in het nauw komt. En de politiek? Daar hoef je nu nog niet veel van te verwachten. In de volstrekte oriëntatie op marktwerking is het korte termijn denken dominant evenals de lobby's van grote marktpartijen. Hoewel, nu het aantal verkeersdoden en –gewonden stijgt brengt dat de politiek misschien in beweging, en misschien straks een andere partij op dit ministerie die minder marktgericht denkt?"
Coaching
Essentieel in de aanbevelingen van Woltring is dat we af moeten van rijinstructie en moeten overgaan op coaching. Wat leidt tot de vraag: Wat is eigenlijk het verschil?
Woltring: "Instructie is dat je aanwijzingen geeft: doe dit, doe dat, laat dat, kijk daar naar. Dat komt binnen in je hersenen en wordt, hopelijk blijvend maar in ieder geval met veel ruis, omgezet in bepaalde voorgeschreven handelingen die vervolgens worden verfijnd met als doel het examen goed af te leggen. Coaching daarentegen is je lerend systeem aanspreken. Je laat een nieuwe leerling instappen en laat hem of haar ontdekken wat er allemaal in en aan de auto zit en je laat de leerling ervaren wat er gebeurt als hij een bepaalde handeling verricht. Het begint al meteen: er zijn drie pedalen en dan komt de vraag 'Welke is voor het gas?' Dan is de wedervraag: 'Welke denk je zelf dat het gaspedaal is en waarom?' De leerling vindt dat een beetje eng en zegt: "Jij bent de instructeur, jij moet dat toch zeggen". "Nee" antwoordt de coach, "dat kun je heus zelf uitzoeken, en dat geldt voor véél meer". Als coach daag je de leerling constant uit om zélf te ontdekken, gevaren te voelen, te zien en er op te reageren. Dat beklijft beter, en legt de verantwoordelijkheid voor het leren waar die thuis hoort: bij de leerling. Hoe minder je uitlegt, hoe minder verantwoordelijkheid je afpakt, hoe beter."
Effectief
"Essentiel bij coaching is dat je aan het einde van elke les vraagt hoe de leerling zelf vond dat iets ging en je vraagt ook wat we de volgende keer zullen doen. Stelt hij iets voor dat onhaalbaar is, dan leg je uit waarom, en uiteindelijk kom je tot iets wat wel haalbaar is. Heel effectief is ook dat je vraagt welk cijfer de leerling geeft voor een bepaalde handeling die hij heeft afgerond, bijvoorbeeld het rijden over een rotonde. 'Een zesje? Waarom geen 7 of een 5? En waar baseer je die 6 op? En denk je dat er de volgende keer een hoger cijfer inzit? Hoe ga je dat bereiken? Voorbereiden misschien? Theorie even inkijken? Het is constant prikkelen."
"Na een les of twintig heb je alles wel een keer gehad en dan neem je met de leerling door wat hij zélf vindt dat nog niet goed gaat. Pas daarná kom jij met je eigen beoordeling en daar ga je dan mee aan de gang."
Examen
"Op een gegeven moment komt de vraag 'Wanneer gaan we het examen aanvragen?' De coach: 'Ok, denk je dat je daar klaar voor bent?' En je geeft eventueel aan: 'Let wel, ik vind het wat vroeg, maar als jij dat wilt dan kunnen we het aanvragen. Maar dan niet zeuren als je zakt, want jij wilde examen doen en het is jouw geld'. In mijn visie is het opgaan voor het examen en demonstratie van je kunnen, dat je al lang zelf hebt leren beoordelen onder leiding van de coach. Jij kunt rijden en een examinator toetst of dat klopt."
Twee manieren
In de wereld zijn, even globaal, twee manieren waarop mensen hun rijbewijs kunnen halen. In de Angelsaksische landen (bijvoorbeeld Groot-Brittannië en Australië) is er het systeem dat Graduated Driver License wordt genoemd. De basis is dat jonge mensen in de praktijk leren rijden van veelal hun ouders en op het moment dat het idee bestaat dat iemand ver genoeg is, wordt het examen aangevraagd. De andere manier is 'de Europese manier.' Deze is gebaseerd op professionals die een leerling opleiden. Over welk systeem het beste is, zijn de meningen verdeeld, maar in beide gevallen blijkt dat de ongevallenstatistieken onder jonge automobilisten enorm hoog zijn. Dat is tot gemiddeld een jaar of 23 het geval en dan met name onder jongens. Daarna vlakt de curve af om later te dalen. De les hieruit is, en daar zijn de geleerden het over eens, dat je kilometers moet hebben gemaakt voordat je echt kunt autorijden. Pas na ongeveer vijf duizend kilometer achter het stuur heb je waarschijnlijk zo ongeveer alle praktijksituaties wel eens meegemaakt en kun je ze herkennen en er redelijk mee om gaan. "Maar pas na 50.000 kilometer of 3 jaar rijervaring zijn de basishandelingen dusdanig 'geautomatiseerd' dat je voldoende ruimte in je hoofd hebt om in afwijkende situaties, en dáár gaat het vaak mis, toch snel en adequaat te handelen. Denk aan laag tegenlicht, verwarrende situaties, fouten van anderen, mist, moe, in het donker, dronken medepassagiers, buitenland met andere regels enzovoort."
2toDrive
In Nederland is daarom 2todrive zo'n succes: leerlingen die voor het rijbewijs slagen voordat ze 18 zijn mogen het eerste jaar alleen rijden onder begeleiding. Daar wordt veel van geleerd. 2toDrive – de naam is trouwens perfect gekozen, want je hebt minimaal twee mensen nodig voorin om te mogen autorijden - is nog te vers om het effect ervan op het aantal ongevallen te kunnen duiden. Er moet eerst uitgebreid onderzoek worden gedaan voordat hier zinnige dingen over gezegd kunnen worden. Maar de voortekenen zijn gunstig.
Lauk Woltring is een groot voorstander van het systeem van begeleid rijden. Sterker, hij was van het begin af betrokken bij de totstandkoming van 2toDrive. Hij ziet daarom met genoegen aan dat het de goede kant op lijkt te gaan. "Momenteel is de teneur dat een mix van de twee systemen het beste resultaat oplevert. Dus én kilometers maken onder begeleiding van een ervaren chauffeur én een goede opleiding met daarin een mix van coaching en alleen waar écht nodig ook instructie", zegt hij.
Rijvergunning
In dit verband wijst hij er ook op dat wat hem betreft het rijbewijs niet wordt gezien als doel, maar als middel om verder te leren autorijden: een rijvergunning. "Het is eigenlijk te gek voor woorden dat we een jongere van wie de hersenen nog niet eens zijn uitontwikkeld een test van drie kwartier afnemen om te kunnen beoordelen of hij aan het drukke en gevaarlijke verkeer kan deelnemen. En vervolgens nemen we afscheid van die leerling en zien we hem pas terug als hij 75 is. Als je een leerling traint door middel van coaching is er in elk geval een goede basis, maar het mooiste is als iedereen na een half jaar verplicht terugkomt bij de rijschool om te kijken of zij of hij inderdaad goed kunt autorijden en of er geen fouten in de rijstijl zijn geslopen."
"In bijvoorbeeld Finland en Luxemburg doen ze dit, maar daar gaat het om een antislipcursus en dát heeft echter een averechts effect omdat de jonge automobilist er zelfverzekerder van wordt in plaats van extra oplet. Maar in bijvoorbeeld Oostenrijk hebben ze ook een terugkomsysteem en daar pakt het wel gunstig uit. Dat is echter geen uurtje, maar een complete terugkomdag waarin je zes uur onder begeleiding auto rijdt, er zijn groepsdiscussies en er worden gevaarlijke situaties ervaren. In Oostenrijk is het aantal ongevallen onder jongeren daardoor spectaculair gedaald."
Welk advies zou u de rijscholenbranche én de politiek die het beleid binnen de rijscholensector bepaalt, willen meegeven?
"Een paar dingen. Allereerst: stop met pakketten van dertig lessen. In 30 uur kun je iemand niet opleiden tot een veilige automobilist; hooguit kun je iemand zichzelf de basishandelingen onder de knie laten krijgen en een houding laten ontwikkelen waarbij hij of zij voortdurend leert en blijft leren van alles wat hij/zij meemaak. Door iets mee te maken, maak je de broodnodige verbindingen in je brein en dan graag wel de juiste verbindingen…. En dat geldt dés te sterker voor jongens en jonge mannen bij wie de executieve functies in het brein veelal trager tot ontwikkeling komen. Juist zij halen vaak snel hun 'rijbewijs' en veroorzaken daarna ongelukken. Verder moet de opleiding tot rijinstructeur veel beter en ik pleit voor een mbo-opleiding, of in elk geval dat niveau, en een HBO-opleiding voor degenen die rijopleiders opleidt. In die opleidingen hoort naast de zaken die er nu in staan, ook aandacht zijn voor communicatie, gedragskunde, kennis van het brein en het aanleren van hogere ordevaardigheden en veel meer pedagogie en didactiek. Ik heb de afgelopen jaren een aantal instructeurs gecoacht, getraind en anderszins meegemaakt en weet uit ervaring dat er heel goeden bij zitten, maar ook veel slechten."
U heeft heel wat Europese ingangen en HERMES is een Europees project. Binnen de EU wordt zoveel mogelijk geharmoniseerd, maar waarom wil dat met de rijopleiding maar niet lukken?
"Op een gegeven moment ging het richting een Europese Richtlijn, maar Brussel is inmiddels zo beducht om regels op te leggen dat er niet verder mee is gegaan. Maar er ontstaat wel wrijving binnen de EU. Logisch, want het is best vreemd dat beroepschauffeurs die in een EU-land in het Oostblok minimaal worden opgeleid en vervolgens hier frank en vrij aan het verkeer kunnen deelnemen. Dat geldt ook voor het B-rijbewijs. De regel is dat vanuit elk EU-land het rijbewijs kan worden omgewisseld voor een Nederlands rijbewijs en dat is natuurlijk ook niet goed als de opleiding her en der op een laag niveau staat."
"Wat je wel ziet, is dat binnen de EU veel wordt verwacht van de zelfrijdende auto. De bestaande uitdaging wordt dan opgelost met technische vondsten. Of ik daar een voorstander van ben? Ik ben zelf ooit zweefvlieger geweest en weet daardoor veel van de vliegkunst. De ervaring is dat door de komst van de automatische piloot en andere innovaties de piloot minder goed werd in het oplossen van noodsituaties. Dus ja, gebruikmaken van technische systemen die op sommige dingen beter reageren dan de mens is prima, maar je mag er nooit blind op varen, is mijn mening."