'Het is fabeltje dat je na 30-50 uur echt veilig kunt rijden'
Lauk Woltring van Lauk Woltring Innovatie, Advies, Coaching & Training is onder andere gespecialiseerd in verkeer gerelateerde kwesties. Op basis van zijn samenwerking met de Engelse specialist John Whitmore website schreef hij een column op zijn website laukwoltring.nl/terreinen/verkeer/ Voor iedere rijschoolhouder is dit verplichte kost vanwege de lans die hij breekt voor een goede rijopleiding.
Tekst: Lauk Woltring
De rijopleiding, de verkeerseducatie en de professionals in die sector worden in Nederland vaak onderschat (en onderbetaald), terwijl de onveiligheid van jongeren in het verkeer onverminderd hoog blijft en de laatste jaren zelfs wat stijgt.
Dit kan anders. Bijvoorbeeld door de introductie van coaching (zelf leren, eigen gewaarwordingen, inzicht en verantwoordelijkheid binnen de grenzen van wat je aankunt) in plaats van instructie (met het accent op nadoen, theoretisch inzicht, verbale aanwijzingen en gehoorzamen; "Als je dit op het examen doet ben je gezakt…").
Naast directe invloed op de veilige deelname van jongeren aan het verkeer kan de rijopleiding (vanaf 16-18 jaar) ook nog eens een unieke manier zijn om op een constructieve manier met jongeren – jongens én meisjes – te communiceren. Er is geen andere plek waar sprake is van zo'n 30 tot 50 uur 1 op 1 communicatie met 16-20-jarigen. Dat is niet gering en daar kan erg veel goeds in gebeuren. Rijopleiders hebben jongeren niet alleen iets te bieden wat zij wíllen (toegang tot mobiliteit) maar in de rijopleiding is ook nog eens sprake van bijna ideale leersituaties: afwisseling tussen veel zelf doen, commentaar en reflectie. Bij begeleid rijden geldt dit in enige mate ook voor de ouders of andere volwassenen die de beginnende chauffeurs begeleiden.
Het is een vorm van onderwijs op maat ín de werkelijkheid zélf in plaats van in het leslokaal, met techniek, ruimte, beweging, spanning en ontspanning. Bijkans elke vaardigheid komt aan bod en alle zintuigen doen mee. Zo nodig kan de wagen even worden stil gezet om een situatie na te bespreken en een oefening nog eens te herhalen. In veel onderwijs is dit niet mogelijk.
Maatwerk leveren
In het verkeer wordt je ook geconfronteerd met je eigen emoties en impulsen, niet door het er abstract over te hebben in een leslokaal, met de vraag of je eventueel na discussie ingenomen standpunten ook toe kunt passen, maar live. Je komt tijdens de rijlessen agressie van andere weggebruikers tegen, je eigen reacties, stress of gevaarlijke situaties die je het hoofd moet leren bieden. De rijopleider kan per persoon maatwerk leveren.
Laag niveau
De opleiding van de rijopleiders zelf staat, vergeleken met veel andere Europese landen op een laag niveau. De kwaliteit van de rijopleidingen kan nog een stuk omhoog door aangepaste programmering van de opleiding, de toetsing, bijscholing in didactiek, omscholing van rijinstructeurs tot coaches. Maar bovenal door minder fixatie op het roze briefje en meer te richten op de kwaliteit van het leren ín het verkeer. Na het rijbewijs moet er immers nog veel worden geleerd. De basis dáárvoor kan worden gelegd tijdens verkeerseducatie in het voortgezet onderwijs, tijdens de primaire rijopleiding en begeleid rijden.
Onderwijsprogramma's
Een onderwijsprogramma dat onder andere hierop maar ook op andere levensgebieden inspeelde in het VMBO en VO was Power of Control (pilots lopen/liepen in Gelderland, Utrecht en Limburg. Helaas stuitte dit integrale programma op weerstand bij scholen omdat het te groot zou zijn en teveel uren in beslag zou nemen. Uit recent onderzoek van DHV (december 2015) blijkt echter dat korte en kleine interventies binnen het schoolprogramma in het niet verdwijnen bij alle andere impulsen die thuis, op school, in de media e.d. op leerlingen afkomen. In ieder geval blijkt betrokkenheid van ouders van groot belang. (Later meer over verkeerseducatie buiten het verkeer).
Verder liep er in Gelderland (ROVG) en Zuid Holland al jaren voor jonge bestuurders (0,5 tot 1 jaar in bezit van hun rijbewijs) het programma Jonge Automobilisten, tegenwoordig Young DrivereXperience dat van dezelfde inzichten en opvattingen.
Lerende houding
Om op deze weg verder te komen moet er nog wel wat veranderen zowel aan de kant van examinatoren als aan de kant van de instructeurs, opdat zij samen jongeren nog duidelijker tot een lerende houding in het verkeer brengen.
Nu is er immers nog vaak sprake van een situatie waarin jongeren, met name jongens, 30-40 lessen gehoorzaam doen wat de instructeur zegt ("Let op: straks bij het examen wordt daar en daar op gelet") maar als zij eenmaal het roze briefje hebben gaat het petje achterstevoren en dan gaan zij met vaak zelfoverschatting het verkeer in (met alle risico's van dien).
De rijopleiding is helaas vaak niet anders dan een examentraining ("Haal bij ons je examen in zo min mogelijk lessen"). Het examen test vooral technische en alledaagse tactische vaardigheden en sinds kort ook enige gevaarinschatting. Overige zgn. 'hogere orde vaardigheden' komen minder of geheel niet aan bod: impulscontrole, eigen risico inschatting, zelfkennis in het verkeer (wat doet het verkeer met mij, hoe reageer ik daar op), voortdurende zelf beoordeling en daar ook conclusies uit weten te trekken.
Evenveel ongelukken
Mannen en vrouwen maken per kilometer ongeveer evenveel ongelukken. Jonge vrouwen (18-24 jaar) twee keer zoveel (immers beginners), maar jonge mannen tussen 18 en 24 jaar maar liefst 4 tot 5 keer zoveel, vooral waar het ernstige ongevallen betreft! Bekijken we dan de aard van de ongelukken dan zien we ook dat er grote verschillen zijn tussen de jonge vrouwen en mannen. Bij jonge vrouwen is eerder sprake van gebrek aan zelfvertrouwen in het verkeer, angstig rijgedrag of ls compensatie hiervan juist nonchalance, terwijl jonge mannen veel meer riskant gedrag vertonen, de eisen onderschatten die het verkeer hen stelt en hun eigen capaciteiten overschatten. Denk ook aan de combinatie met alcohol, drugs, vermoeidheid, s' nachts rijden in het weekend, zelfoverschatting, etc.). Bij de bromfiets zijn zowel het aantal ongelukken per kilometer als de verschillen bij 16- en 17-jarige jongens en meisjes nóg groter. Deze gegevens gelden internationaal.
Fabeltje
Het is een fabeltje dat je na 30-50 uur al echt veilig kunt rijden. Het duurt nog ruim 50.000 kilometer (of 3 jaar) voordat je basale rijtechniek zodanig is geautomatiseerd dat je mentaal (en fysiek) voldoende (speel-)ruimte hebt voor bijzondere situaties en ingrepen. Meer afstand houden en een lagere snelheid kan wel net díe noodzakelijke ruimte geven die je als onervaren rijder nodig hebt om goed te reageren als het gevaarlijk wordt. Dit staat echter haaks op het verlangen van jongeren om volop mee te gaan doen in het verkeer en zichzelf daarin te manifesteren, en mogelijk daar te compenseren voor het gebrek aan zelfbeschikking en zeggingskracht in de rest van hun dagelijkse leven.
Woord rijbewijs is misleidend
Eigenlijk is het woord 'rijbewijs' misleidend. Je hebt na die lessen niet bewezen dat je veilig kunt rijden (daar komt veel meer ervaring voor kijken) maar je hebt bewezen dat je de basisbeginselen voldoende onder de knie hebt om het nu zelf verder te gaan leren. En dat vraagt om het vermogen te leren van je eigen ervaringen. En ook dát zou kunnen worden getest bij de examens… "Dat je een (kleine) fout maakt is tot daar aan toe, dat doet iedereen wel eens, maar weet je hoe die fout in elkaar zat? Wat ging er aan vooraf? Weet je waar het aan lag? Wat ga je doen om zo'n fout niet meer te maken?"
Isolement
Wanneer van elk incident en ieder (bijna-)ongeluk zou worden geleerd, dan was het verkeer al lang een stuk veiliger. De vraag is dan wát het leren in het verkeer blokkeert. Dan valt te denken aan het isolement van de bestuurder in zijn metalen doos, aan reclame en media die suggereren dat je met die ene auto de meest gevaarlijke capriolen straffeloos kunt uithalen, aan het competitieve karakter van de samenleving, aan druk van leeftijdsgenoten en aan beroerde voorbeelden van volwassenen. Die komen inmiddels met hun ervaring meestal wel weg ondanks roekeloos gedrag en wentelen het gevaar dus op anderen af. Maar het kan ook te maken hebben met schaamte of afweer, "Het lag niet aan mij" en allerlei factoren op persoonsniveau die het leren verhinderen. Het gaat er dus om rijopleidingen te ontwikkelen die deze leerblokkades opheffen, en die leerlingen stimuleren zich alle belangrijke factoren meer te realiseren en verantwoordelijkheid te nemen voor eigen veilig gedrag, ook als anderen dat niet doen.
Rijvergunning
In plaats van een 'rijbewijs' kunnen we dus beter spreken van een 'rijvergunning' (eigenlijk een 'leervergunning' zoals in veel andere landen). Met toepassing van de inzichten die elders op deze website staan beschreven (samengevat: van gehoorzamen naar leren onder begeleiding met stimulansen en duidelijke grenzen) kan meer worden geconcentreerd op zelfreflectie en zelfbeoordeling al tijdens de rijopleiding.
Zo kunnen de verse bestuurders hun vaardigheden verder zelf ontwikkelen na het behalen van het rijbewijs, met open oog voor eigen tekortkomingen en die van anderen. Dit principe wordt deels al toegepast in de RIS (Rijopleiding in Stappen) al blijft daar het accent nog grotendeels liggen op instructie. Daarbij blijft de leerling toch afhankelijk van de aanwijzingen en beoordeling van de instructeur en gaat er veel energie zitten in snappen wat die ander van jou wil of een wezensvreemde ander met al zijn/haar ervaringen na doen. De eigen gewaarwording en eigen verantwoordelijkheid worden minder direct aangesproken. Het is de moeite waard om hierin verder te gaan langs de lijnen van coaching (zie de tekst en link onder aan deze tekst).
Op allerlei manieren zijn deze gedachten de afgelopen jaren in meer of mindere mate doorgedrongen; bijvoorbeeld in de bromfietsinstructie, allerlei video's, een update van de Rijopleiding in Stappen (RIS), training van rijinstructeurs en examinatoren voor het CBR, advisering aan het Ministerie en ook op Europees niveau, in Australië, Nieuw Zeeland en voor de OECD (zie ook pagina voorbeelden).
Nieuw type rijopleiding
Sinds 2007 is er het Europese HERMES project (van instructie naar coaching). 9 landen nemen hier aan deel. Van 2007 tot 2010 is in dit Europese project gewerkt aan de ontwikkeling van een nieuw type rijopleiding. Hierin trainen aspirant chauffeurs een veilige rijstijl op een manier waardoor zij voortdurend zélf blijven leren, ook ver na het examen. Bij HERMES (High impact approach for Enhancing Road safety thorugh More Effective communication) gaat het vooral via een specifieke wijze van coaching. Trefwoorden hier zijn maximale gewaarwording van alles wat zich in jezelf en om je heen af speelt en het steeds meer eigen verantwoordelijkheid nemen voor jezelf en je (onmiddellijke) omgeving. Voor nadere informatie verwijs ik u naar de website van Hermes.
In maart 2010 is het HERMES-project afgerond en heeft daarna in meerdere landen toepassingen gevonden en is daar het alternatief voor instructie. In 2010 werd op het Nationaal VerkeersVeiligheidsCongres op 22 april in Rotterdam HERMES ook in Nederland geïntroduceerd. Bij voldoende steun zouden Nederlandse pilots in de primaire rijopleiding kunnen volgen. In het Gelderse project Young DrivereXperience (ROVG, tegenwoordig Regionaal Orgaan Verkeersveiligheid Oost Nederland) werden vanaf 2009 en vanaf 2010 ook in Zuid Holland al pilots uitgevoerd met de HERMES principes voor jongeren die net hun rijbewijs hebben. Invoering in Nederland stuit tot nu toe (2016) op de beperkte mogelijkheden voor een officiële pilot om rijinstructeurs hiervoor (om) te scholen. Er lijkt soms sprake van enige tegenwerking.
Eindadviseur
In 2005 was ik (met Esko Keskinen uit Finland) eindadviseur bij het OECD rapport Young Drivers (2006). Sinds 2008 nam ik deel aan de ontwikkeling van Europese richtlijnen voor de rijopleiding (consultation paper DG TREN july 2009, position paper begin 2011, later ook een directive). Ook hierin speelt coaching op de groeiende eigen verantwoordelijkheid van de chauffeurs een belangrijke rol.
In overleg kan ik aan grotere of kleinere organisaties trainingen bieden (aan scholen, aan instructeurs of hun opleidingsinstituten, inzake bijzondere maatregelen of programma's). Referenties zijn op aanvraag te geven.
Meer informatie en gegevens over Lauk Woltring staan op de website laukwoltring.nl.
