'Rijschoolhouders kunnen opgelucht ademhalen'
Het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) levert al tien jaar kennis voor het mobiliteitsbeleid van het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM). Ter gelegenheid van dit jubileum heeft het een digitaal boekje uitgegeven waarin feiten over de mobiliteitssector en verkeerszaken worden gecheckt. Een daarvan is de dit jaar als feit gedebiteerde stelling 'Rijbewijs is in 2020 niet meer nodig.' Taede Tillema zocht het uit. Hieronder het integrale hoofdstuk.
Op 16 februari 2015 kopte Metro: "Rijbewijs straks niet meer nodig"[ ]. De auteur van het artikel beschrijft. dat de zelfrijdende auto naar verwachting vijf jaar later beschikbaar komt. Het rijbewijs zou dan niet meer nodig zijn. 2020 is al dichtbij. Betekent dit dat mensen die binnenkort hun rijbewijs moeten vernieuwen, korting moeten bedingen? Het hoe. dan immers niet meer de gebruikelijke tien jaar geldig te zijn. Kunnen jongeren beter een paar jaar wachten met het halen van hun rijbewijs? Zo kunnen ze een hoop geld besparen. Moeten rijschoolhouders op zoek gaan naar een nieuwe baan? Of loopt het allemaal niet zo'n vaart?
Een rijbewijs is in 2020 niet meer nodig. Zou het waar zijn?
Om eerdergenoemde vragen beter te duiden is het belangrijk inzichtelijk te krijgen wat een zelfrijdende auto nu precies is. De Society of Automotive Engineers onderscheidt zes niveaus van automatisch rijden, lopend van 'geen automatisering' (niveau 0) tot 'volledig geautomatiseerde' voertuigen (niveau 5). Bij niveau 5 rijdt de auto volautomatisch op alle wegen en in elke situatie. De bestuurder is een passagier geworden en hoe in geen enkele situatie zelf de controle over te nemen. Dat is zelfs niet mogelijk. De tussenliggende niveaus kenmerken zich door een toenemende mate van automatisering. Bij niveau 1 en 2 (bijvoorbeeld adaptive cruise control) houdt de bestuurder zelf de omgeving in de gaten, terwijl vanaf niveau 3 ('conditionele automatisering') de techniek dit overneemt. Als de bestuurder in bepaalde omgevingen, zoals op de snelweg of in een parkeergarage, helemaal niet meer als 'back-up' nodig is, dan wordt gesproken over niveau 4 ('hoge automatisering').
Een strandbal van een steen onderscheiden
Alleen bij volledige automatisering (niveau 5) zou een traditioneel rijbewijs niet meer nodig zijn. De auto kan dan immers alles zelf. Tegelijkertijd lijkt deze mogelijkheid nog ver weg. Steve Shladover, Amerikaans hoogleraar en internationaal expert op dit vlak, schat in dat het wel tot 2075 (!) kan duren voor dit soort alleskunners in de verkoop gaan[£]. Zo moet de soware, het 'brein van de auto', nog een enorme ontwikkeling doormaken. Er vallen momenteel weliswaar slachtoffers in het verkeer, maar als we dit koppelen aan het aantal uren dat alle bestuurders bij elkaar opgeteld in de auto zien dan lijkt de mens het als bestuurder niet zo slecht te doen. Shladover komt dan voor de VS bijvoorbeeld op één letselgeval per 64.000 voertuiguren, hoewel zo'n zeven jaar. Ieder slachtoffer is er natuurlijk één te veel, maar computers die een dergelijk veiligheidsniveau kunnen evenaren zijn volgens hem nog ver weg.
Ook op het gebied van de ontwikkeling van sensoren moet nog veel gebeuren. Zij voorzien het brein van de auto van informatie en moeten inschatten welke obstakels al dan niet gevaarlijk zijn. Denk bij voorbeeld aan het herkennen van het verschil tussen een strandbal en een steen of aan het herkennen van gaten in de weg. Het inscha.en van die verschillen is erg lastig en vraagt jaren aan ontwikkeling en testen. Als hij gelijk heeft, dan zijn we vergeleken met de inschatting van Metro zo'n 55 jaar verder. Dat is een hele tijd.
Shladover beschrijft dat er de komende tien jaar wel voertuigen komen die in specifieke situaties bepaalde taken zelf kunnen uitvoeren. Denk hierbij aan het automatisch parkeren van auto's in parkeergarages. Misschien komen er zelfs auto's die op snelwegen alle taken van de bestuurder kunnen overnemen. Dit gaat verder dan de huidige 'zelfrijdende' Tesla, waarbij de bestuurder nog steeds eindverantwoordelijk is en moet ingrijpen als er iets mis lijkt te gaan. Maar voor dergelijke zelfrijdende snelwegjuweeltjes zijn nog steeds gekwalificeerde bestuurders nodig, die rijtaken weer veilig kunnen overnemen als de auto de snelweg verlaat.
Liever zelf aan het stuur
Vaak onderschatten we de invloed van de acceptatie van technologische ontwikkelingen. Willen mensen het stuur wel uit handen geven? En vertrouwen mensen zo'n zelfrijdende auto? Vinden ze zelf sturen en gas geven niet veel te leuk? Zo kopen de meeste Nederlanders ook nog steeds auto's met een handgeschakelde versnellingsbak terwijl een automatische transmissie toch echt makkelijker en vaak niet eens veel duurder is. Heeft dit puur te maken met prijs of ook met imago en beleving? Jaco Berveling wijst in zijn blog 'De sensatie van het rijden'[²] op onderzoek over de 'diepere drijfveren van het autogebruik'. Hieruit komt naar voren dat de auto niet alleen populair is vanwege instrumentele redenen, maar dat ook 'symbolische attributen' (zoals imago, gevoel van vrijheid, opwinding) niet te onderschatten zijn. Gezien het voorbeeld van de automatische versnellingsbak is het de vraag of zelfrijdende auto's wel stoer en opwindend genoeg zijn. Een rijbewijs blij dan nodig, helemaal voor die groepen die 'in control' willen zijn en hun auto zelf willen blijven besturen.
Rijbewijs 2.0
Stel dat binnen afzienbare tijd toch een alom geaccepteerde, volledig zelfrijdende auto op de markt komt. Dan is wellicht geen rijbewijs meer nodig, al zou een uitvoerige uitleg over hoe je de technologie bedient wel op zijn plaats zijn. Interessanter is de vraag wat er op middellange termijn in rijvaardigheidsvereisten moet veranderen als de techniek bepaalde rijtaken gaat overnemen? Hoe moeten mens en machine dan met elkaar omgaan? Daarbij wil je gevaarlijke of zelfs levensbedreigende situaties voorkomen. Denk aan het recente dodelijke ongeval in de VS met een Tesla in autopilotstand, waarbij de auto tegen een vrachtwagen reed die de snelweg op kwam. De witte zijkant van de vrachtwagen weerkaatste zonlicht, waardoor de sensoren van de Tesla hem niet zagen. Tegelijkertijd lette de bestuurder, vertrouwend op de techniek, waarschijnlijk niet goed op.
Verder onderzoek moet de precieze oorzaak aanwijzen, maar het ongeval toont het belang van een goede en veilige samenwerking tussen mens en machine. Deze samenwerking en interactie zouden daarom op niet al te lange termijn deel kunnen gaan uitmaken van de rijles: het rijbewijs 2.0.
Conclusie
Degene die nu al korting wil bedingen bij het aanvragen van een rijbewijs, loopt erg hard van stapel. De komende jaren (waarschijnlijk decennia) blijft een rijbewijs noodzakelijk. Rijschoolhouders kunnen wat dat betreft opgelucht ademhalen.
Wel zou de aard van de rijlessen zeer wel kunnen veranderen. Naast traditionele rijvaardigheidstraining zou het goed en veilig omgaan met zelfrijdende technologie een niet weg te denken onderdeel kunnen gaan vormen van de rijles. Dit kan rijscholen zelfs voordeel opleveren. Denk hierbij aan huidige rijbewijsbeztters die een bijscholingscursus gaan volgen. Maar over vijf jaar geen rijbewijs meer nodig? Dat lijkt toch onwaarschijnlijk.