Een nieuwe keus: de rijschool met
en zonder rijassistentsystemen
Als opmaat naar de zelfrijdende auto komen er in de auto steeds meer systemen die de bestuurder een handje helpen, de zogeheten Advanced Driver Assistance Systems (ADAS). Van het CBR mag een kandidaat deze systemen gebruiken tijdens het examen, maar dat blijft voorlopig vrijwillig. De rijscholenbranche is zeer verdeeld over het lesgeven met deze systemen.
Het CBR is leidend bij ADAS, dat een verzamelnaam is voor cruisecontrol en adaptive cruisecontrol, automatische verlichting en ruitenwissers, dodehoekverklikkers parkeersensoren en -camera's en lane keeping assist. Het gebruik van deze rijassistentsystemen tijdens het rijexamen is sinds 1 januari dit jaar vrijwillig, met als nadrukkelijke voorwaarde dat het examen zelf niet verandert: de examinator beoordeelt de rijvaardigheid van de kandidaat en niet het gebruik van ondersteunende systemen.
Opschalen
Het CBR maakte onlangs bekend te gaan opschalen met ADAS en vraagt nog dit najaar opnieuw aandacht voor de examenelementen zelfstandig route rijden, bijzondere manoeuvres, situatiebevraging en zelfreflectie. Rijinstructeurs worden uitgenodigd voor bijeenkomsten hierover. De reden is dat het CBR "continu kijkt naar het doorontwikkelen van het autopraktijkexamen met als uitgangspunten verkeersveiligheid, klantvriendelijkheid en toekomstbestendigheid". De vraag of het CBR hiermee vooruitloopt op een verplichte invoering wordt door woordvoerster Nathalie Dingeldein ontkend: "Niet alleen hebben lang niet alle lesauto's deze mogelijkheid, ook zal voor een verplichting op Europees niveau de regelgeving moeten worden aangepast. Op dit moment is gebruik van ondersteunende systemen ook in andere lidstaten vrijwillig."
Niet onfeilbaar
Een belangrijke overweging om niet te hard van stapel te lopen is, zo meent het CBR, dat de systemen nog lang niet onfeilbaar zijn, zo ze dat ooit zullen worden. In een uitleg heeft het CBR twee voorbeelden die dit duidelijk maken. De eerste: "Een kandidaat moet ondanks een dodehoekverklikker toch goed blijven kijken in de buitenspiegel. Systemen zijn immers niet onfeilbaar. Zo blijkt uit Amerikaans onderzoek dat motorrijders in 75 procent van de gevallen niet worden opgemerkt door een dodehoekverklikker."
Het tweede voorbeeld: "Adaptive cruisecontrol zorgt automatisch voor een bepaalde afstand tot de voorganger. Stel dat een examenkandidaat dit systeem op de snelweg heeft ingesteld op 120 km per uur. Achter een vrachtwagen wordt de snelheid dan aangepast naar 80 km per uur. Als de kandidaat gaat uitvoegen en de vrachtwagen niet meer wordt gevolgd, neemt de snelheid weer toe naar 120 km per uur. De kandidaat moet nu zelf de snelheid aan de situatie bij het uitvoegen aanpassen."
Bommetje
In lijn van deze twee voorbeelden werd onlangs een bommetje onder de ADAS gelegd door Royal HaskoningDHV en de ANWB. Onderzoek leert dat zogeheten rijbaanondersteuningssystemen (lane assist) in auto's lang niet altijd voldoen aan de verwachtingen. Het probleem is niet het systeem zelf - die werken wel - maar het ontbreekt aan cruciale randvoorwaarden. In de praktijk blijkt bijvoorbeeld dat markeringen op de wegen niet altijd herkend worden of ontbreken, met als gevolg dat het systeem onrust veroorzaakt bij de gebruikers en daardoor onvoldoende wordt ervaren als een bruikbare hulp. In het ergste geval wordt het als rijtaakverzwarend ervaren en/of wordt de werking overschat. En dat geeft ongewenste risico's voor de verkeersveiligheid", schrijft het CBR.
Voorlichting
Ook blijkt dat de voorlichting over de werking van het systeem vanuit de autodealer en de fabrikant mager is. Wat de voor- en nadelen ervan zijn en wanneer het systeem tekort kan schieten moet de gebruiker vooral zelf uitzoeken. Royal HaskoningDHV en ANWB pleiten dan ook voor een betere instructie aan autobestuurders. "In de wetenschap dat veel automobilisten 'blind' gaan vertrouwen op het systeem, moet het uitgangspunt zijn dat het systeem onder alle omstandigheden werkt. Bovendien moet het duidelijk zijn wanneer het systeem niet in werking is. Zo is een lichtsignaal in het dashboard niet voldoende, terwijl de automobilist geacht wordt de ogen op de weg te houden. Daarnaast vraagt de gebruiker een meer gebruiksvriendelijke en uniforme communicatie en bediening van de systemen", laten ze weten."
Niet blind vertrouwen
Kortom, blind vertrouwen op de systemen kun je niet, maar de systemen zijn er nu eenmaal wel en er komen er steeds meer, ook in lesauto's. De vraag is dan ook: hoe moet je ermee omgaan? Volgens Chris Verstappen, directeur van de uitgever van leermiddelen Verjo, vindt het belangrijk dat in het examen structureel en niet langer vrijblijvend aandacht wordt besteed aan het gebruik van rijassistentiesystemen. Gebeurt dat niet, dan wordt de boot gemist. "Deze systemen zijn inmiddels zo gemeengoed dat er structureel aandacht aan moet worden besteed tijden de rijlessen en dat het een standaardonderdeel wordt van het examen", zegt hij op rij-instructie.nl. Het jaar 2020 is wat hem betreft een mooi jaar om dit definitief in te voeren, maar eerder is nog beter.
Verstappen geeft cruisecontrol, dat tegenwoordig op elke auto zit, als voorbeeld: "Om veilig met cruisecontrol te kunnen rijden, moet je een goede voertuigbeheersing hebben en ook moet je de taal van de weg kennen, zien wat er om je heen gebeurt. Daarnaast moet je vertrouwen hebben in de elektronica en in je eigen vaardigheden. Mijn motto is: wees niet bang voor de techniek. En heel belangrijk in dit verband is dat de instructeur er open voor staat. Iedere goede instructeur is benieuwd naar nieuwe systemen die het autorijden makkelijker maken."
Waterscheiding
Maar veel rijinstructeurs willen er niet aan. Binnen de rijscholenbranche is een waterscheiding tussen voor- en tegenstanders van de ADAS. Facebook bijvoorbeeld ontplofte onlangs zowat naar aanleiding van berichten over ADAS in relatie tot het examen, waarbij de voor- en tegenstanders over elkaar heen duikelden. Bart van Rijschool Bart in Lochem bijvoorbeeld is kritisch. "De ervaringen met hulpsystemen die nu al worden toegestaan in het rijexamen maken duidelijk dat lang niet alle kandidaten hier goed mee overweg kunnen. Het blijft belangrijk dat kandidaten zelf actie kunnen ondernemen als dit soort systemen niet voldoet. Voorbeelden: Automatische verlichting: niet alle kandidaten zijn in staat zelf het dimlicht in te schakelen als dit noodzakelijk is (bijvoorbeeld bij mist) of gevraagd wordt. Automatische ruitenwisser: niet alle kandidaten zijn in staat zelf de ruitenwisser in te schakelen als dit noodzakelijk is of gevraagd wordt. Parkeersensoren: niet alle kandidaten kunnen de signalen op de juiste wijze interpreteren. Snelheid in de navigatie: regelmatig komt de in het systeem aangegeven snelheid niet overeen met de ter plekke geldende snelheid."
Voorstander
Maar iemand als Jelmer Storm van rijschool Storm in Leeuwarden is een verklaard voorstander van gebruik van de systemen. Op Verkeerspro.nl zegt hij: "Wij gebruiken de cruisecontrol en adaptive cruisecontrol al jaren in de rijles. Voor onze leerling is het verplichte kost. Als ze hun eerste eigen auto kopen, zit daar misschien nog geen cruisecontrol in, maar in de auto van hun ouders waarschijnlijk wel." Storm zit dan ook op de lijn van Verstappen om ADAS verplicht te stellen. "Ik vind het een prima idee. De functies zitten erop, je kunt er als leerling maar beter op voorbereid zijn." En je kunt ook een plek in het midden innemen, zoals Leon van Meerendonk van LEonS Autorijschool in Son en Breugel, die op zijn website schrijft: "Natuurlijk is het fijn en heel nuttig om met nieuwe systemen te leren rijden. Maar denk dus niet dat dit je rijlessen en examen gemakkelijker maakt: je moet alles nog steeds zelf kunnen en dit zal voorlopig niet veranderen. Zeker niet zolang een groot deel van de (oudere) auto's op de weg nog niet beschikt over deze systemen."
Leerling komt voor de keus te staan
Deze tweedeling begint langzamerhand te leiden tot een nieuw fenomeen in de branche. Leerlingen en hun ouders moeten namelijk kiezen uit rijscholen die vol gaan voor het gebruik van ADAS en rijscholen die dit niet doen. Er is in dit geval trouwens een reële kans dat de rijscholen die hun leerlingen wel willen laten kennismaken met de nieuwe techniek een hoger uurtarief kunnen vragen dan de rijschoolhouders die het bij 'old school' houden. Hoe dan ook: de keus is aan u.