MobiliTIJD in de vierde dimensie
Filetijd is verloren tijd, zegt men. Het is te vertalen naar 'economische schade' en dat is erg; iets dat voorkomen moet worden. Een ongeschreven wet vertelt ons nu eenmaal dat de reistijd in het woon-werkverkeer zo kort mogelijk dient te zijn. Wie langer onderweg is dan nodig, is niet slim bezig. Wegen en auto's worden uitgerust met apparatuur om in zo kort mogelijke tijd van A naar B te rijden, om filevertraging waar mogelijk te minimaliseren en zelfs om automobilisten te bewegen onderweg over te stappen op een 'sneller' vervoermiddel. Het kost wat en niet iedereen zit erom te springen, maar het doel heiligt de middelen. Het draait allemaal om het terugwinnen van kostbare minuten. Minuten die we zo veel beter kunnen besteden. Maar is dat wel zo?
Tijd is geen geld
Een bekende stelling van economen is: tijd = geld. Met deze formule moet het belang van de factor tijd worden onderstreept. Maar, met de beste bedoelingen, doet men juist het tegendeel. Tijd staat namelijk helemaal niet gelijk aan geld. Tijd is – voor economen klinkt het als vloeken in de kerk – veel belangrijker dan geld! Verloren geld kan worden teruggewonnen. Met tijd ligt dat net even anders. Je hebt, hoe je het ook wendt of keert, maar een beperkte hoeveelheid tijd tot je beschikking in je leven. Verloren tijd is weg en komt niet meer terug. Tot zo ver staan de mensen die reistijd tot speerpunt maken – laat ik ze maar even de tijdpleiters noemen – dus in het gelijk.
Welkom in de vreemde tijdparadox
Dat tijd subjectief is en dat iedereen het op ieder moment anders beleeft, is sinds Einstein geen nieuws meer. We weten het uit ervaring: als je niks te doen hebt lijken er zeeën van te zijn; als je veel werk moet verrichten is er tijd tekort. Aan saaie dagen lijkt geen eind te komen. Die weken dat je ziek bent en de dagen gevuld zijn met eentonige eenzaamheid tikt de klok tergend langzaam verder. Een leuke vakantie waarin je samen met vrienden dat prachtige land verkent vliegt echter voorbij. Het ene moment sta je op Schiphol met een koffer vol verwachtingen en voor je het weet sta je er weer met je koffer vol herinneringen. Het meest vreemde aan de tijdparadox is echter niet dit verschil in beleving, maar het feit dat het na verloop van tijd gaat omdraaien. Die saaie weken ziek zijn worden in je geheugen opgeslagen als één klein klompje verveling, waar de neerslag van de vakantie (de prachtige musea, de eindeloze landschappen en het romantische samenzijn op gezellige terrasjes) worden uitgerekt tot een lang lint mentale souvenirs. Dat heeft de natuur als het erop aankomt dan toch wel weer goed geregeld.
De waarde van weinig prikkels
Relatief en elastisch zijn onze tijd en slechts beperkt voorradig. We moeten er zuinig op zijn. Toch doet apparatuur om tijd te winnen tussen huis en werk het bij de klant minder goed dan gehoopt. Aanschaf en vooral opvolggedrag blijven achter bij de verwachtingen. Kennelijk vormt de beloofde tijdwinst onvoldoende motivatie. En wees nou eens eerlijk: een paar dagen extra wil iedereen, maar zou jij afwijken van genestelde gewoontes en je storten in onzekerheid om een paar minuten eerder achter je bureau te kunnen zitten? Duurt dat rustmoment in de auto tussen de hectiek thuis en die op het werk nu echt veel te lang? Even helemaal niets anders aan je hoofd dan het remlicht voor je. Even stil op het asfalt, alleen met je gedachten. Misschien levert dit je uiteindelijk zelfs nog wel efficiencywinst op. Het lijkt op het moment zelf wel lang te duren, maar voor je het weet is het monotone optrekken en afremmen samengeperst in een onbeduidend hoekje van je geheugen. Ga dus in ieder geval niet proberen de filetijd nuttig te besteden! Dan vliegt de tijd en worden de files in je hoofd op termijn alleen maar langer.
Routeplanner naar nog meer tijdsdruk
Routes plannen en file vermijden. Wat levert het ons op? Iets minder werkdruk of een fractie meer vrije tijd? Vooral dat laatste klinkt aantrekkelijk en de moeite van het proberen waard. Maarten Moens, een van onze slimme Zuiderburen, gooit echter roet in het eten. Hij stelt in zijn promotieonderzoek dat de toenemende tijdsdruk die we ervaren zich niet beperkt tot de werkvloer. Ook onze vrije tijd staat er bol van. Door hard te werken neemt onze vrije tijd af en juist voor hen voor wie vrije tijd schaars is, neemt de tijdsdruk op vrije momenten toe. Door al dat harde werken verdienen we meer geld; geld dat niet gebruikt wordt om onszelf te ontlasten, maar juist om zo veel mogelijk te doen. Vrije tijd is er niet meer voor ontspanning, maar is een race geworden om veel verschillende activiteiten op zo kort mogelijke termijn te vervullen.
Zonde van de tijd
Tijd in de file: niet zo leuk, maar ook geen ramp. Vraag echte autoforensen een keer de trein te pakken in plaats van de auto. Dan wordt tijd pas 'serious business'. Men is het er snel over eens dat zoiets geen optie is. Kost veel te veel tijd! Al dat wachten op het perron. Zonde van de tijd. Douwe Draaisma, hoogleraar psychologie in Groningen, legt uit waarom dit zo lang lijkt te duren. "Oorzaak van de vertraagde tijdsbeleving is hier puur de monotonie. Tijdsbeleving werkt volgens een U-curve. In de uiteinden van de curve, gevormd door de extreem prikkelrijke of extreem prikkelarme periodes, vertraagt de tijd het sterkst. Daartussen is de tijdsbeleving redelijk normaal." De kiosk, de gratis krantjes en het kijken naar andere mensen moet de pijn op het perron dan maar verzachten. In een tijd als de onze lukt het immers toch niet om gewoon even lekker niks te doen.
Brand blussen met een vlammenwerper
In vergelijking met 20 jaar geleden krijgen onze hersenen anno 2016 20 keer zo veel informatie te verwerken. En het gaat maar door. Buiten adem door de snelheid van alle informatiestromen en overrompeld door nieuwe inzichten voordat we de oude goed en wel een plekje hebben kunnen geven, komen we constant tijd tekort. Er ligt veel informatie op ons te wachten en de social media vereisen naar ons gevoel permanente beschikbaarheid. En dan gebeurt er iets vreemds: om tijd te winnen zodat we meer van de beschikbare informatie kunnen verwerken, wordt een extra informatiestroom toegevoegd: routekeuze-informatie! Het lijkt een beetje op een brand blussen met een vlammenwerper. Niet zo effectief dus. Het valt ons niet eens meer op, want informatie werkt verslavend; we hebben er steeds meer van nodig om hetzelfde effect te bereiken. Afkickverschijnselen onder fervente gebruikers van sociale media zijn onder vakantiegangers geen zeldzaamheid.
Weg met de pseudotijd!
Een pleidooi voor de file deze blog? Nee. Wel een kritische kanttekening bij de tijdpleiters: de mensen die ons langs de weg en in onze auto proberen over te halen nog meer gas te geven in de wedloop met de tijd door pseudotijd in de aanbieding te doen. Pseudotijd, want het levert niets op. Echte tijdsbesparing komt niet voort uit ruimte om nog meer te kunnen doen, maar door minder te gaan doen. Simpelweg dingen laten vallen. Efficiëntie is een weg zonder eind; gewonnen minuten verdampen als sneeuw voor de zon. Tijd moet je niet zien te besparen, maar moet je jezelf gewoon wat vaker gunnen. Het betekent tegen de maatschappelijke stroom in zwemmen, dat wel, maar het kan echt. Gewoon wat vaker niets doen zonder schuldgevoel. En geloof me: of je dat 'niets' nu in de auto, op de fiets of op perron 12b doet, maakt helemaal niets uit.